3/2019
vol. 32
Introduction
In modern times most people could not imagine aday without their mobile phones. Themobile phone is thebasic tool ofcommunication, photography, navigation and access to internet resources. Thegrowing importance ofthese devices begs thequestion: is problematic telephone use abehavioural addiction? Is frequent smartphone use just anoveruse or is it anaddiction?
The concept ofbehavioural addiction or non-substance toxicomania was first presented in 1945 by theAustrian psychoanalyst Otto Fenichel[1], who is today considered aprecursor of“the impulse control disorder” category in theAmerican DSM-5 classification[2]. Theterm “behavioural addictions” defines forms ofdisorder not linked to thepsychoactive substances use, but with theuncontrolled performance ofcertain activities (like gambling) in order to gain emotional states like pleasure, euphoria, relief and asense offulfilment[3]. Thelist ofbehavioural addictions includes: pathological gambling, workaholism, internet addiction, shopaholism, sex addiction or p*rnography, physical exercises and even sunbathing. It is worth noting that amobile phone may be animportant platform serving theperformance ofsome oftheabove activities. In theinternational ICD-10, ICD-11 and DSM-5 classifications[2, 4, 5], problematic phone use is not considered aseparate diagnostic category. In ICD-10, behavioural addiction is thesubtype of“habit and impulse disorders” with only pathological gambling, pyromania, kleptomania and trichotillomania mentioned specifically[4]. In ICD-11, behavioural addictions are divided into disorders due to addictive behaviours (gambling, game addiction, other particular addictive behaviour related disorders) and impulse control disorders (pyromania, kleptomania, compulsive sexual behaviour and intermittent explosive disorders)[5].
TheAmerican DSM-5 classification also does not directly address problematic mobile phone use, distinguishing only pathological gambling with therest of the behavioural addictions classified together in thecompulsive disorder group[2].
Definitions and concepts
Problematic mobile phone use has not up until now been precisely defined. Thefollowing terms are used to describe thephenomenon:
•mobile phone or smartphone addiction[6],
•mobile phone use addiction[7],
•problematic mobile phone use (PMPU)[8],
•problem use ofshort message service[9],
•problematic smartphone use (PSU)[10],
•excessive mobile phone use[11].
Furthermore, notions like “phonoholism” have been used in Polish literature to refer to excessive use ofmobile phones[12] together with “nomophobia”, thedisorder that occurs among users ofmobile phones, computers or other forms ofcommunication technology when they do not have access to their devices. Nomophobia reveals itself as anxiety or asense ofdiscomfort[13].
In this article, we shall be using concepts like “problematic mobile phone and smartphone use” and “excessive mobile phone use” interchangeably due to thediscrepancy ofnomenclature applied in thescientific literature. Because ofnonfulfilment astrict criteria ofaddiction, concepts like “mobile phone or smartphone addiction” and “addictive use ofmobile phones” will not be used[14].
This work above all focuses on themedical aspects ofPMPU. TheMedline database (the largest medical literature base in theworld) was researched for relevant articles. Theterms “cell-phone addiction”, “problematic mobile phone use”, “mobile phone dependence” and “excessive mobile phone use” were looked for. Also, theword “review” was added to thetitles oftheabovementioned terms. Thesearched articles references were analysed as well. Articles published in 1979, 1983 and 1992-2018 were utilised, if they fulfilled thefollowing criteria as: 1) review papers, 2) retrospective and prospective studies, and 3) clinical reports on epidemiology, risk factors, symptomotology, neuroimaging, occurrence with other mental disorders (including other behavioural addictions) and PMPU therapy.
Review ofliterature
The symptomology ofproblematic mobile phone use
The pioneers in thescientific basics ofexcessive mobile phone use are Bianchi and Phillips. In 2005, they described thefollowing diagnostic criteria ofthis disorder: increased tolerance, escape from other problems, withdrawal, craving and negative consequences in social, family, professional and financial aspects oflife[8].
In symptomology analyses ofproblematic mobile phone use (PMPU), thefrequency and length oftime ofconnections is assessed together with thefrequency ofsent text messages or theuse ofmobile phones for other purposes. Therefore therange ofsymptoms include:
•the urge to use mobile phone more frequently in order to gain thesame desired effect (tolerance);
•unsuccessful attempts to switch off thedevice or use it less frequently (attempts at withdrawal);
•use ofphone when experiencing unwelcome emotions like anxiety or low mood (escape from other problems);
•loss ofsense oftime related to mobile phone use and theneglect ofother responsibilities or physiological needs like sleep;
•risk ofrelationship or work breakdown due to mobile phone use (negative life consequences in social, family, professional and financial areas);
•sense oftension, anger and anxiety and low mood when thephone is out ofreach or switched off (withdrawal symptoms)[15].
The literature includes thefollowing most frequently mentioned physical and psychopathological consequences ofexcessive mobile phone use: stiffness and muscular pain including extraocular muscle pain[16], pain and weakening ofthethumb and wrist[17], auditory and tactile hallucinations[18, 19], anxiety and mood swings[20] and arise in blood pressure[21]. Also included are specific behavioural disorder symptoms like sexting, which is thesending oferotic content text messages, as well as impulsive sending and requesting to receive pictures and recordings ofasexual character[22]. Certain authors indicate specific phobias like nomophobia (no-mobile-phone-phobia) defined as thefear oflacking amobile phone within reach or its loss[23]; FOMO (Fear of Missing Out), which is thefear ofmissing something important, asyndrome that appears among social media users, who are concerned they will miss out on something important; textaphrenia or ringxiety, which is thefalse sense one has received text or voice messages, leading to constant checking ofphone[24]. Furthermore, it is considered that problematic mobile phone users more often bear large costs related to theuse ofsmartphones for gambling and also are more likely to use them when it is prohibited, like during flights or while driving. As has been demonstrated, phone use during driving greatly increases driver’s reaction time to situations on theroad and is acommon cause oftraffic accidents[25].
In works assessing therelation between mobile phone use and sleep quality, White et al. confirmed thesignificant link between frequent texting and adeterioration in sleep quality without asignificant influence on its duration[26]. This thesis is also confirmed by Klein-Murdock et al., who demonstrated theexistence ofasignificant relation between anincreased number oftext messages and subjectively worse sleep quality. Furthermore, theauthors demonstrated that switching off thephone at night and placing it out ofreach normalises thesleep disorder and improves night-time rest quality[27]. Mobile phone use after dark is also recognised as afactor offalling asleep later, longer latency and worse sleep quality, as well as asense offatigue following sleep periods and greater sleepiness during theday[28, 29].
Phubbing is another worth mentioning phenomenon, which is defined as “failing to treat someone with proper attention in thesocial environment by concentrating solely on themobile phone, instead ofengaging in direct conversation”[30]. Phubbing is aword play on “phone” and “snubbing”. From among thestudies in this area, one ofthemore interesting works is that ofKaradag et al. (2015). It was shown that PMPU, theaddiction to texting, theinternet, social media and internet gambling are predictive factors ofphubbing. It is themost strongly correlated to mobile phone addiction and themost weakly to gaming on mobile phones, which is explained by thefact that mobile phones do not have thetools oftheright precision for gaming[31]. As has been concluded in another study conducted on 2663 Flemish teenagers, FOMO was asignificant risk factor ofphubbing, both directly and indirectly through its link to problematic social media use[32, 33]. In anIndian/Polish study conducted in 2016-2018 on agroup of400 Indian students, it was shown that nearly half (49.3%) revealed phubbing-type behaviour, which has amarked effect on their social life and partnerships. Additionally, phubbing was significantly linked to depression symptoms and psychological distress (measured on theKessler psychological distress scale K10)[34].
The direct effects ofmobile phone use on thehuman body
In description ofeffects ofmobile phone, it is impossible to ignore theinfluence oftheelectromagnetic field on thehuman organism. Thedevelopment ofmobile phone technology is recent so we do not have enough long-term research assessing theeffect ofelectromagnetic waves on human health. Experts emphasise that mobile phones do not generate ionising radiation and thelevel ofemitted energy is not great[35]. However, distinguishing theproblem oftheeffect ofbase station radiation from that ofmobile phones themselves ought to be considered. Even though thelatter are much weaker sources ofradiation, they are located unusually close to thebody. Talking on thephone next to theear results in considerable local electromagnetic fields exposure ofthehead[36]. There is data confirming theeffect ofmicrowaves emitted by telephones on changes to blood-brain barrier permeability. In astudy conducted on rats by Nittby et al., agreater blood-brain barrier permeability was demonstrated in laboratory animals, both directly following exposure to waves emitted by mobile phones and after 7 and 14 days[37]. At thepresent time, it has not yet been possible to identify themechanisms ofhow electromagnetic fields affect thehuman body, which is why only theeffects are described. Mortazavi et al. concluded that there was asignificant relationship between time ofmobile phone use by teenagers and frequency ofheadaches, dizziness and sleep disorder over theperiod ofamonth[38]. Another aspect worthy ofconsideration is thepotential effect ofelectromagnetic fields on cognitive functions. Barth et al. published ameta-analysis of17 studies, without confirming theeffect ofshort exposure to high frequency electromagnetic fields on cognitive functions[39].
In discussing theeffects ofexcessive mobile phone use, its influence on human reproduction ought to be mentioned. Kesari et al. conclude that electromagnetic fields ofradio frequency (mobile phones, microwave ovens, laptops and Wi-Fi) have aharmful effect on sem*n parameters (sperm count, their dynamism and morphology). May also caused infertility by oxidative stress linked to theproduction ofreactive oxygen species, defective cell kinases activity, genotoxicity, hormonal disorder and genome instability[40].
In thelargest hitherto conducted study assessing theeffect ofmobile phones on embryonic development, it was observed that use ofmobile phones during pregnancy by mothers is linked to increased risk ofbehavioural problems in offspring, especially hyperactivity and concentration disorders. Theinterpretation oftheresults is, however, ambiguous and ought to take into account theeffect ofsocial and personality factors, which may influence intensity ofthemother’s mobile phone use and also affect thechild’s behavioural problems[41]. Thelink between mobile phone use and carcinogenesis is also worth noting. In thestudy by Elliott et al., thethesis ofapotential correlation between pregnant women’s use ofmobile phones and increased risk ofearly childhood cancers like leukaemia, non-Hodgkin lymphomas and brain tumours was rejected[42]. However, some studies confirm theeffect ofradio waves on cancer processes in humans. TheFrench 3-year study CERENAT revealed asignificant risk ofglioma and meningioma occurrence in adults in relation to exposure to radio frequency fields[43]. Works on theeffect ofelectromagnetic fields emitted by mobile phones on thehuman body differ in methodology (this is thecase for theentire literature on PMPU), which prevents us from drawing final conclusions on this matter.
The prevalence ofproblematic mobile phone use in Poland and across theworld
The first GSM connection was made on 1st July 1991 between theformer Prime Minister ofFinland, Harri Holkeri and Kaarina Suonio, vice-mayor ofthetown ofTampere. In Poland, thefirst public mobile phone conversation took place on 14th June 1996 during thepress conference ofPolska Telefonia Cyfrowa (the Polish digital phone operator)[44]. In 2017, according to GUS (the national statistical office), thenumber ofmobile phone subscribers in Poland had fallen from 142.5 to 137.6 per 100 inhabitants (year-on-year), which means that there is still more than one SIM card for every user[45]. Thenoted fall was linked to antiterrorist legislation introduced on 10th June 2016, that made theregistration ofused numbers compulsory.We only have very rudimentary data on problematic mobile phone use (PMPU) in Poland. Current data indicates that thegroup most exposed to excessive mobile phone use are children and adolescents. According to PAP (the Polish press agency), Polish children receive their first smartphone at around 7-8 years ofa*ge and spend statistically 2.5 hours aday using it as indicated by anopinion poll conducted among parents by theF-Secure and Polkomtel companies. Parents asked about theeffect ofusing mobile phones on their children answered that these were both positive and negative (82%). Only 1% reported that phone use had more negative effects than positive. These negative effects included contact with inappropriate content, worsening eyesight or problems with studying[46]. By comparison, in Spain 30% of10-year-olds have smartphones and 70% and 83% of12 and 14-year-olds respectively[47].
Epidemiological studies indicate that 10.4% of18 to 32-year-olds in Spain fulfil thecriteria ofPMPU[47]. According to Lu et al.[48], in Japan 3.1% ofmen and 5.4% ofwomen are at risk ofproblematic text messaging. According to Leung[49], problematic texting concerns 28.7% of14 to 28-year-olds living in Amsterdam. In alarge multi-centre study conducted by Lopez-Fernandez et al. in 2017 it was demonstrated that Poland, in thecontext ofother European countries (Finland, Great Britain, Italy, Spain, France, Belgium, Germany and Switzerland) has thesmallest incidence ofPMPU. Of all thePolish users (208 respondents), only about 1% ofrespondents were “highly addicted”. This work assessed mobile phone use with theaid ofsubscale referring to addiction that was part oftheProblematic Mobile Phone Use Questionnaire (PMPUQ). Thehighest percentage ofso-called highly addicted persons were in Belgium (3.9%), Great Britain (3.5%) and France (3.4%)[50].
Global epidemiological differences have not been deeply studied, though there is adefinite increasing trend for PMPU in theMiddle East (Iran) and theFar East (Korea). This may be linked to thewide availability ofmobile phones among theyoungest social stratum in these regions[24].Age and gender and mobile phone useA significant aspect is theage ofpersons with problematic mobile use. As research has indicated, younger users are more prone to problematic use. Theamount oftime spent on mobile phone use decreases with age, arapid rise is noted before theage of20[24, 51, 52]. Some researchers believe that theyounger theage offirst mobile phone ownership, thehigher theprobability ofproblematic use in thefuture. Therisk ofPMPU, as Sahin et al. have shown, increases significantly when thechild gets their first phone before theage of13[7].
It is believed that Generations X (born up to the1980s) and Y (younger persons, born after themid-1980s and later) differ in terms oftheir mobile phone use. As research results suggest, PMPU occurs more often among younger people. In thecase ofGeneration X, thetotal number ofphone calls correlates to PMPU, while in thecase ofGeneration Y, this is defined according to theamount oftime spent using mobile phones and social media. It may be considered that even though various age groups are exposed to PMPU, their phone use takes different forms[53].
Results ofstudies as regards gender variations are in agreement that women have agreater tendency towards PMPU and, furthermore, are more prone to developing withdrawal symptoms. Their purpose for using mobile phones is also different. Social aspects are primary in theform ofinterpersonal contacts in thesocial media, text messages and applications[8, 54]. Men spend their time on mobile phones in more practical fashion or for entertainment; they are more likely to make voice calls and use gambling applications[55] and have agreater tendency to use phones in risky situations like when driving[56]. However, in thecase ofinternet addiction (in thebroad sense), female gender is considered aprotective factor.
In describing phubbing in thecontext ofgender, Karadag et al. showed that among women it is more correlated to PMPU, to texting and social media addiction. However, among men phubbing was linked to internet and internet gaming addiction[31].
Neurobiology and thegenetics ofmobile phone addiction
Neurobiological and genetical data ofproblematic mobile phone use (PMPU) are not readily available. In 2017, Seo et al. conducted astudy on 38 subjects (study and control group – 19 persons each) using magnetic resonance spectroscopy (MRS). As theauthors report, this study applied “standardised tests exploring internet addiction and problematic smartphone use”. Thequestions concerned thescope that smartphone and internet use influenced everyday activity like social life, productivity, sleep and emotions. It was revealed that compared to thecontrol group, subjects with PMPU had significantly higher relation ofconcentrations ofgamma-aminobutyric acid (GABA) to L-glutamic acid (Glu) in theanterior cingulate cortex, which was linked to loss ofcognitive and emotional regulation. After 9-weeks ofcognitive-behavioural therapy, therelation ofneurotransmitters was reduced and even normalised[57].
In astudy on 300 students at Southwest University (Chongqing, China) conducted by Wang et al. using theMobile Phone Addiction Index (MPAI), 34 persons were selected (21 women) having been classified as “addicted” to mobile phones. Thecontrol group was made up of34 non-addicted persons chosen randomly (selected in respect ofgender, age and socioeconomic status). This study applied functional magnetic resonance imaging (fMRI) to describe changes in grey matter volume and thecohesion ofwhite matter. Among thesubjects ofthestudy group, who were addicted to mobile phones, decrease in thegrey matter capacity was noted, which is consistent with reports concerning both behavioural addiction and psychoactive substance dependence. Furthermore, thesuperior frontal gyrus, right inferior frontal gyrus and thalamus volumes were demonstrated to be reduced. Thesuperior frontal gyrus fulfils functions in many advanced cognitive processes like control ofimpulses, conscious decision-making, memory, top-down attentional control and themodelling and prediction ofother person’s behaviour[58-60]. Theright inferior frontal gyrus is responsible for behaviour control[61]. It is considered that damage ofthis region plays akey role in thedeterioration ofbehavioural control and is also linked to thereinforcement and intensification ofbehavioural addictions[62].
In anarticle published in 2015 by Gindrat et al., it was demonstrated that smartphone use reorganises cortical sensory processing. Thestudy was conducted on 38 healthy right-handed mobile phone users between 19 and 34 years ofa*ge (18 males). Of these, 27 smartphone users (12 males) and 11 users ofolder-generation smartphones (non-touch screen, 6 males). Taking advantage ofelectroencephalography (EEG), thecortical evoked potentials were measured in response to themechanical touch ofthethumb, index and middle finger. Smartphone users demonstrated increased activity in thecortical regions ofthebrain, in response to touch. Theauthors compared thestudy results with cortical brain scans ofpersons using older model phones. Thefingers ofsmartphone users were significantly more sensitive to touch (as revealed by increased cortical brain activity) than those ofolder-model users. Moreover, thecortical brain activity increased proportionally to frequency ofmobile phone use. Thestudy also ascertained that thethumb showed thegreatest sensitivity in thecase ofsmartphone use. No evidence ofalink between cortical structure, activity and thenumber ofyears ofmobile phone use was found. Thechanges in thebrain, though subtle, started to appear even after afew weeks. Studies show and researchers are convinced that thebrain is capable ofadapting under theinfluence ofeveryday activities like use of personal digital phone technology[63].
The neurotransmission or neuroimaging aspect in thecase ofexcessive mobile phone use has not yet been carefully studied and there is no doubt this is anarea that demands more work. Thelack ofscientific data may be linked to thefact that this issue is not treated as adirect threat to health and life (despite themany symptoms and long-term effects) and shortage ofpublic knowledge on thesubject. Thegenetics and hereditary aspect oftheproblem ofexcessive mobile phone use remains in thesphere ofspeculation due to theobvious lack ofany data collected over anumber ofgenerations.
Problematic mobile phone use and mental disorders
The literature contains descriptions ofcomorbidity ofPMPU and symptoms ofmental disorder including mainly depression, anxiety and social phobia. According to Boumosleh et al., depressive and anxiety disorders occur as independent positive predictive factors ofPMPU (depression to agreater degree that anxiety disorder). In astudy conducted on agroup of394 Chinese students, therecovery from mood disorder symptoms (understood as thelessening ofnegative emotions, sense ofloneliness, anxiety, stress and sadness) clearly had apositive effect on thereduction ofcompulsive mobile phone use[64, 65].
Tavakolizadeh et al. also describe thecomorbidity ofPMPU with anincreased tendency for thesomatisation, anxiety disorder and depression[66]. Some researchers underline thedifferences within comorbidity. According to Lu et al., depression more often co-occurs with internet addiction and anxiety disorders with PMPU – specifically with excessive sending oftext messages. It has been suggested that internet addiction is aresult ofother psychological behaviour patterns than problematic smartphone use (PSU)[48]. For example, Elhai et al. confirmed that in 8 out of9 reviewed articles, anxiety was significantly related to PSU. Thetwo-dimensional and multidimensional correlations ofthebeta coefficient were generally smaller than in thecase ofdepression[67].
According to survey studies on agroup of276 Afro-Americans and 367 students ofTurkish universities, thefear ofsocial interactions and social phobia are also risk factors ofPSU[68, 69]. It ought to be emphasised that thecomorbidity ofmental disorders with PMPU is not restricted to young persons (students) but concerns thewhole adult population. In theage-differentiated group (16-59 years-of-age), theuse ofsmartphones was apredictive factor ofdepression though in this case therelation between mobile phone use and anxiety was not described[70]. Thesame results were presented by Lee et al., who studied agroup of325 adults in Taiwan (age range from 17 to 97), and confirmed thethesis that thefear ofsocial interactions is significantly correlated with compulsive smartphone use[71]. Researchers in Iran studying agroup of296 students at various universities at Szahr-e Kord, revealed arelationship between PMPU and anxiety, depressive and psychotic symptoms. Importantly, together with animprovement in mental state, thenumber ofstudents with PMPU decreased. These results are explained in theseeking ofthepossibility ofreducing thetension through social media contacts, though it ought to be emphasised that PMPU also occurs among mentally healthy students.
Analysis oftheavailable scientific literature indicates that only asmall number ofarticles address thesubject oftherelation between psychotic disorders and PSU. In Babadi-Akashe et al’s. study there was only abrief mention ofalink ofthis kind and it was not described in detail. It should be said that among thecomplications ofexcessive phone use there are auditory and tactile hallucinations that do not result from anendogenous psychotic process. This aspect demands further scientific analysis[72].
The relation between problematic mobile phone use (PMPU) and psychoactive substance dependence, including alcohol
The literature also includes descriptions ofcomorbidity between PMPU and psychoactive substance dependence. In alarge Spanish study conducted on agroup of1126 persons between 16 and 65 years ofa*ge, it was demonstrated that increased alcohol consumption, after excluding depressive aetiology, may be arisk factor ofproblematic phone use[22]. In thestudy conducted by Sánchez-Martínez et al., therelation between PMPU and afailure to graduate to thenext grade, depression, THC (tetrahydrocannabinol) consumption and that ofother drugs was revealed. Half ofthestudents in thestudy confirmed they brought their phones to school and thesame percentage reported use ofphones during lesson time despite theban in all ofeducational establishments. This group ofstudents was also not very engaged in school life and had low educational aspirations, which resulted in poor performance and consequentially alack ofgraduation to thenext class[73]. Koivusilta et al. showed alink between cigarette smoking and mobile phone use as smoking increased in proportion to mobile phone use. Also Toda et al., in astudy on 275 Japanese students observed arelationship between mobile phone use and tobacco smoking, though thecorrelation was observed only in men. Interestingly enough, this work did not confirm arelation between alcohol consumption and phone use, which is explained by thegenerally low consumption ofalcohol in Japan[54, 74, 75].
The relation between problematic mobile phone use and personality traits
Takao demonstrated that female gender, extraversion, neuroticism and alow level ofopenness to new experiences predisposes asubject to PMPU. Neuroticism is linked to alow sense ofone’s own worth and theneed for social acceptance, hence theuse ofthemobile phone as anobject that potentially helps in theavoidance ofunpleasant emotional states like low mood, isolation and asense ofbeing lost[76]. Extroverts use social media above all to make social contacts while introverts tend to use them to compensate for problems with relations with other people[77]. Another trait favouring PMPU is openness to experiences[78]. Asignificance relationship between boredom, new sensation seeking, asense ofself-esteem and PMPU was detected[49]. In astudy conducted by Billieux et al., it was confirmed that excessive mobile phone use is linked to definite aspects ofimpulsiveness (mainly urgency and lack ofperseverance).
Furthermore, these factors are important predictors ofdeclared dependence and its associated financial problems[56].
As other work indicates, alow sense ofone’s own self-esteem together with social phobia are also factors favouring PSU. However, it ought to be emphasised they rather contribute to excessive texting rather than alarge amount ofvoice calls[79].
Questionnaires serving to study problematic mobile phone use (PMPU)
Problematic mobile phone use diagnosis is based mainly on scales and questionnaires. Themost commonly used are theMobile Phone Problem Use Scale (MPPUS) containing 27 questions, by Bianchi and Phillips (2005) and theshorter version, MPPUS-10, consisting of10 questions by Foerster et al. (2015)[15]. Thequestions in MPPUS-27 relate to thefollowing: tolerance, escape from problems, withdrawal, craving and thenegative social consequences ofexcessive mobile phone use like problems at work, in thefamily or loss ofmaterial resources. Thequestionnaire also includes items related to aspects ofthesocial motivation ofphone use, which are based on theliterature on extraversion, e.g. “All my friends have acell phone” or “My friends don’t like when my phone is off”. Thepresented questionnaire is assessed as areliable diagnostic tool (Cronbach’s alpha coefficient at 0.90)[8]. Long questionnaires pose agreater challenge to adolescents due to their tendency to be frequently and rapidly distracted, so Foerster et al. developed ashorter version calling it (from thenumber ofquestions) MMPUS-10[15].
The group oftools for diagnosing people with potential PMPU also includes thefollowing scales: CPDQ – Cellular Phone Dependence Questionnaire[80], SMS Problem Use Diagnostic Questionnaire[9] and theProblematic Mobile Phone Use Questionnaire (PMPUQ)[56].
The best well-known diagnostic tool proposed by Polish researchers is theCell Phone Addiction Test Questionnaire (KBUTK) by Potembska and Pawłowska (2009, 2011), which can be used to diagnose people aged 13-24. Persons at risk ofexcessive mobile phone use are those who obtain on ageneral KBUTK scale results between 31 and 69 points (between theaverage and plus 2 standard deviation from theaverage), and those considered with PMPU obtain ascore of70 points and above (a result equal to or above 2 standard deviations from theaverage). Theresearch tool includes subscales describing acceptance and intimacy, addiction on telephone functions, texting and conversation addiction and indirect communication. Cronbach’s alpha reliability coefficients for individual scales in thePolish population are high at 0.91 for theacceptance and intimacy scale, 0.81 for addiction on thetelephone functions, 0.85 for text and conversation addiction and 0.83 for indirect communication. Thereliability coefficient for theoverall KBUTK result is 0.91[81].
Differences between old-generation problematic mobile phone use and problematic smartphone use
It is important to identify whether we “get addicted” to thedevice itself which is thetelephone or themultifunctionality offered by asmartphone. Did we face thephenomenon ofPMPU as soon as thefirst mobile phones became available to thepublic? Smartphones are mobile phone and multimedia devices that combine thefunctions ofatelephone and aportable computer. Thefirst mobile phones of“the old generation” appeared on themarket in Poland around 1996 and smartphones were invented at theend ofthe1990’s though were not widely in use until 2004-2007[82]. Bianchi and Phillips were thefirst to describe PMPU phenomenon in their study in 2005[8]. Earlier articles on mobile phone linked issues were published at thebeginning ofthe1990s and concerned mainly thesafety ofmobile phone-use while driving. Analysing this data may lead to theconclusion that PMPU became widespread as anissue in “the smartphone era”.
Theclassic old phones do not offer thepossibility ofspending free time or dealing with private matters, which basically eliminates problematic use ofthedevice. It is clear that there is strong demand for new smartphone models and there is alack ofevolution in theclassic ones. Consumers tend to buy smartphones, which suggests atrend for their greater potential „addiction”.
An expensive smartphone is also asign ofhigher status, which is especially noticeable among young people. According to Lemola et al., in this age-group (12 to 17 years ofa*ge), smartphone ownership was linked to greater activity prior to sleep, especially in theform oftexting and spending time on theinternet compared to adolescents who were using conventional mobile phones. Subjects reported they went to bed later as aresult though this was not related to sleep disorder or depression symptoms[28]. It would seem important to emphasise that using smartphones we fulfil other behavioural addictions like webaholism, shopaholism, infoholism and social media or gambling addiction (pathological gambling). Theboundaries between behavioural addictions are blurred, which often prevents anunambiguous definition ofwhat was theoriginal source ofaddiction. Acriteria distinguishing thetype oftechnological addiction (whether smartphone or telephone in general) could be subjects’ age. As has already been mentioned above, members ofGeneration X use mobile phones as adevice for phone calls while those ofGeneration Y more often spend time on applications available only on touch screen devices[53]. Furthermore, it should be note that themodern smartphone is more acomputer than anold generation telephone. As Lin et al. emphasise, smartphone addiction ought to be distinguished from that to theinternet. In 2015, these researchers developed applications and diagnostic criteria applicable in everyday clinical practice that identify PSU[83].
Therapy ofproblematic mobile phone and smartphone use
Behavioural addiction therapy, including that ofPMPU is still relatively unavailable and practiced to avery small degree despite thegreater knowledge on thematter. Those seeking support in Poland may use aninternet search engine like http://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/znajdz-osrodek/[84]. Treatment is usually carried out in private centres as thepublic sector does not offer many openings and only in thelarge regional towns. Specialist centres offering behavioural addiction treatment programmes have been set up abroad (behavioural addiction clinic in Moguncia in Germany, theCapio Nightingale hospital in London, thereSTART clinic with internet addiction treatment programmes in Seattle and acentre for digital detoxification in Pennsylvania)[85]. Behavioural addiction therapy has adual pharmacological and psychotherapeutic character. There are no current pharmacotherapy standards for PMPU described by theAmerican FDA (Food and Drug Administration) or theEuropean Medicines Agency (EMA)[86, 87].
Thetherapeutic method most frequently applied is cognitive-behavioural therapy also applied in drug dependences and obsessive-compulsive disorders (OCD) and eating disorders. During thecourse ofproblematic phone use therapy, thepatient has to grapple with similar problems as in other addictions.
Therapists often face patient drop-out. In thetherapy ofadolescents, as theliterature reveals, afactor that significantly improves prognosis ofPMPU is positive emotional experience linked to greater care and support from thefamily and school[88]. It is considered that psychiatrists and therapists ought to additionally pay attention to comorbid conditions like anxiety disorders, depression and behavioural or personality disorders in order to apply specific treatment for theindividual diagnosis[89].
Summary
It ought to be considered whether thephenomenon ofmobile phone use may assume theform ofbehavioural addiction or whether we are only dealing with a problematic or excessive use.
As has already been remarked, thespecific disorders linked to mobile phone or smartphone use has not been specified either in theEuropean ICD-10/11 or theAmerican DSM-5 classification ofdisorders. Review research shows various percent ranges of„addicted” persons usually between 0% and 35% ofall university students. Most ofthenumber between 10% and 20% is given though it however ought to be emphasised that these are not very precise data derived from questionnaires completed by respondents[90]. In analysing theissue ofaddiction to mobile phones, it is worth considering whether they fulfil thegeneral dependence criteria. Goodman (1990) brought attention to theaspect oftherepeated lack ofsuccess in controlling behaviour and thecontinuation ofbehaviour despite significant negative consequences[91]. Kardefelt-Winther et al. developed aspecific definition for behavioural addiction, consisting ofsignificant disturbance offunctioning or worrying as adirect consequence ofbehaviour or persistence ofthat behaviour over time[92]. It can therefore be summarised that behavioural addiction causes severe harm, disruption or negative consequences and psychological (craving, domination or loss ofcontrol) and physical addiction (tolerance and withdrawal) that lead to repeated behaviour.
Does problematic mobile phone use (PMPU) cause serious disruption offunctioning? Screening studies revealed negative consequences mainly in thesphere ofinterpersonal problems and poor academic results[69, 93]. Unsatisfactory social interactions and poor academic results may occur due to PMPU though there may also be many other factors that are not connected to mobile phone use. It is important to draw attention to thefact that despite many studies concerned theproblem ofsmartphone addiction, it was not noted whether researchers or ethics committees at universities felt therequirement to provide psychological care to those who were “addicted to phones”[94].
Another aspect worth assessing is tolerance. Theexistence ofthis phenomenon is suggested by statements like “some individuals need gradual increase in phone usage to gain thesame level ofsatisfaction and there is also thenecessity ofsubstituting theoperating device with newer models appearing on themarket”[95] or “I have to spend more time on thesmartphone to get thesame satisfaction Iused to before”[96]. Even though tolerance is one oftheaspects ofusing phones, themotivation behind theincreased use is not assessed here. For some, themore frequent and longer usage ofphone does not need to mean anincrease in tolerance, but can be, for example, linked with enhanced activity at work or social interactions. This is why adetailed analysis ofmotivation concerning increased frequency ofphone use is needed.
Another aspect worth analysing is withdrawal syndrome. Theoccurrence ofthis syndrome is not afactor required to diagnose addiction. In thecase ofthesmartphone or mobile phone, theliterature contains remarks like “I feel ill-at-ease and irritated when Idon’t have access to thesmartphone”[96], “It would hurt if Icouldn’t use my smartphone”[97]. Thecase study of18 years old Anette, described by Körmendi et al., contains similar descriptions including: “If my smartphone is off, Ifeel that I’m missing something and if it’s on, Icheck it all thetime. After using thesmartphone, Ifeel ashort period ofrelaxation and then agradually growing suffering that Ican only reduce with asession on thephone”[98]. Whatever discomfort reported in these situations must be analysed in thecontext in which it was reported. Smartphone users quickly absorb their multi-faceted functionality into their daily lives, and alack ofasmartphone forces achange in hitherto daily routines, which may result in stress or asense ofdistress. Furthermore, being without adevice may be for many astressful state due to thesense that their friends, both in personal and professional circles, will be displeased or even offended if contact is not possible[99]. It ought also to be noted that smartphones are often expensive and include confidential personal information and so themain stressor may be theconcern that thedevice has fallen into unwanted hands, has been damaged or has been stolen.
Loss ofcontrol is apsychological component ofdependence. Theliterature does not contain adescription ofasituation ofsignificant loss ofcontrol in relation to smartphone use. In thequestionnaires on mobile phone use, even if students rank loss ofcontrol high, theanswer does not have to have clinical importance[100]. If there is no discernible serious consequence linked to alack oflimitation in smartphone use and if there are noticeable benefits from smartphone activity, then this kind of“loss ofcontrol” may not be anindicator of“disorder”.
Relapse is another significant component for diagnosing dependence. In theliterature concerning smartphones there is no information on this issue, though that may be linked to alack ofclinical data and studies over anumber ofyears.
Reference to thecase study described by Körmendi et al., leads us to similar conclusions that most cases ofexcessive mobile phone use are based on other possible addictive behaviour (like addiction to social media, video games and theinternet), while smartphones are only devices providing high accessibility to theobject ofaddiction (social media, video games and theinternet)[98].
It is possible to come up with theconclusion that it is doubtful to use terminology like “mobile phone addiction” or “addiction to smartphones”. However, it ought to be noted that a) alack oflong-term studies to verify thestability of thedisorder, b) theapplied screening instruments have not been validated for diagnostic purposes, c) there is agreat likelihood offalsely positive results, d) there are many arbitrarily designed elements like “eleven or more connections or text messages per day (high use)”[101], e) thestudies are based on subjective data and f) there is alack ofcoherent methodology, definitions, readings, limiting values and diagnostic criteria. Theabove points underline thegeneral inconsistency ofresearch on smartphone addiction and aresulting lack ofconstructive conclusions[102].
Conclusions
Summarising, it seems that thescientific literature should avoid theconcept of“phone/smartphone addiction”. More appropriate terms are: “problematic smartphone/mobile phone use”[53], “excessive use ofamobile phone” or “declared mobile phone addiction”[50]. Nevertheless, it should be remembered that theuse ofmobile phones and smartphones is associated with numerous negative consequences, like physical complications or traffic accidents caused by drivers or pedestrians using devices. Thecomorbidity ofPMPU with other mental disorders is also animportant issue. Theaspect ofthecause-and-effect relationship between smartphone use and mental disorders remains anopen question. Research on this topic should undoubtedly be continued[102].
Wprowadzenie
W dzisiejszych czasach większość ludzi nie wyobraża sobie przeżycia dnia bez telefonu komórkowego. Mobilne telefony to podstawowe narzędzia komunikacji, fotografowania, geolokalizacji czy dostępu do zasobów internetowych. Rosnące znaczenie tych urządzeń skłania do zadania pytania, czy problemowe używanie telefonu jest jednym zuzależnień behawioralnych? Czy częste korzystanie ze smartfona jest tylko nadużywaniem czy już uzależnieniem?
Koncepcja uzależnienia behawioralnego lub tzw. toksykomanii bez substancji została po raz pierwszy przedstawiona w1945 r. przez austriackiego psychoanalityka Otto Fenichela[1], który do dzisiaj jest uważany za prekursora kategorii „zaburzeń kontroli impulsów” wamerykańskiej klasyfikacji DSM-5[2]. Terminem „uzależnienia behawioralne” określa się formy zaburzeń (nałogów) niezwiązanych zprzyjmowaniem substancji psychoaktywnych, ale zniekontrolowanym wykonywaniem pewnych czynności (np. graniem wgry hazardowe) wcelu uzyskania takich stanów emocjonalnych, jak przyjemność, euforia, ulga, uczucie zaspokojenia[3]. Na liście uzależnień behawioralnych znajdują się: patologiczny hazard, pracoholizm, siecioholizm, zakupoholizm, uzależnienie od seksu lub p*rnografii, od ćwiczeń fizycznych czy nawet nałogowe opalanie się. Warto podkreślić, że telefon komórkowy może być ważnym nośnikiem służącym do wykonywania części zpowyższych aktywności. Wmiędzynarodowych klasyfikacjach ICD-10, ICD-11 oraz DSM-5[2, 4, 5] problemowe używanie telefonu komórkowego nie stanowi odrębnej jednostki diagnostycznej. WICD-10 uzależnienia behawioralne stanowią podtyp „zaburzeń nawyków ipopędów”; wtej klasyfikacji osobno ujęto jedynie patologiczny hazard, piromanię, kleptomanię oraz trichotillomanię[4]. WICD-11 uzależnienia behawioralne podzielono na zaburzenia spowodowane zachowaniami uzależniającymi (tj. hazard, uzależnienie od gier, inne specyficzne zaburzenia związane zzachowaniami uzależniającymi) oraz zaburzenia kontroli impulsów (tj. piromania, kleptomania, kompulsywne zachowania seksualne oraz zaburzenie eksplozywne przerywane)[5]. Amerykańska klasyfikacja DSM-5 także bezpośrednio nie odnosi się do problemowego użytkowania telefonu komórkowego, wyróżnia jedynie patologiczny hazard; resztę uzależnień behawioralnych klasyfikuje wgrupie zaburzeń kompulsywnych[2].
Definicje ipojęcia
Zagadnienie problemowego korzystania ztelefonu komórkowego nie zostało dotychczas dokładnie zdefiniowane. Opisując to zjawisko, używa się takich terminów, jak:
•uzależnienie od telefonu komórkowego lub smartfona[6],
•nałóg korzystania ztelefonu komórkowego[7],
•problemowe używanie telefonu komórkowego (PUTK)[8],
•problemowe użytkowanie funkcji SMS[9],
•problemowe używanie smartfona (PUS)[10],
•nadmierne korzystanie ztelefonu komórkowego[11].W polskiej literaturze używa się dodatkowo takich pojęć, jak „fonoholizm”, czyli nadmierne korzystanie ztelefonów komórkowych[12], oraz „nomofobia” – zaburzenie pojawiające się wśród użytkowników telefonów komórkowych, komputerów lub innych technologii służących do wzajemnej komunikacji, którzy nie mają dostępu do swoich urządzeń. Nomofobia objawia się lękiem ipoczuciem dyskomfortu[13].
W niniejszym artykule takich pojęć, jak „problemowe używanie telefonu komórkowego ismartfona” oraz „nadmierne korzystanie ztelefonu komórkowego”, używamy wymiennie, ze względu na rozbieżności wnazewnictwie stosowanym wpiśmiennictwie naukowym. Zuwagi na brak spełnienia kryterium uzależnienia sensu stricto nie będą używane pojęcia „uzależnienie od telefonu komórkowego lub smartfona” i „nałogowe korzystanie ztelefonu komórkowego”[14].
W pracy przedstawiono przede wszystkim zagadnienia związane zmedycznymi aspektami PUTK. Wtym celu przeszukano bazę Medline (która jest największą na świecie bazą piśmiennictwa medycznego) pod kątem prac dotyczących wyżej wymienionej problematyki. Wykorzystane zostały terminy: cell-phone addiction – uzależnienie od telefonu komórkowego, problematic mobile phone use – problemowe używanie telefonu komórkowego, mobile phone dependence – uzależnienie od telefonu komórkowego, excessive mobile phone use – nadmierne korzystanie ztelefonu komórkowego. Do wymienionych słów dodane zostało także review (praca przeglądowa) wtytule. Przeanalizowano też piśmiennictwo znalezionych artykułów.
Korzystano zartykułów publikowanych wlatach 1979, 1983 oraz 1992–2018, które spełniały poniższe kryteria: 1) prace poglądowe, 2) badania retrospektywne iprospektywne, 3) doniesienia kliniczne dotyczące epidemiologii, czynników ryzyka, symptomatologii, neuroobrazowania, występowania zinnymi zaburzeniami psychicznymi (w tym zinnymi uzależnieniami behawioralnymi) oraz terapii PUTK.
Przegląd literatury
Symptomatologia problemowego używania telefonu komórkowego
Pionierami podstaw nauki onadmiernym korzystaniu ztelefonów komórkowych są Bianchi iPhillips, którzy opisali w2005 r. kryteria diagnostyczne tego zaburzenia: zwiększenie tolerancji, ucieczkę od problemów, odstawienie, głód, negatywne konsekwencje życiowe – społeczne, rodzinne, zawodowe ifinansowe[8].
W analizach symptomatologii problemowego używania telefonu komórkowego (PUTK) ocenia się częstość iczas trwania połączeń, częstość wychodzących wiadomości tekstowych czy korzystanie ztelefonu komórkowego winnych celach. Do objawów zalicza się zatem:
•konieczność częstszego korzystania ztelefonu komórkowego wcelu osiągnięcia tego samego pożądanego efektu (tolerancja);
•nieudane próby wyłączania lub rzadszego zniego korzystania (próby odstawienia);
•używanie telefonu wmomencie doświadczania niechcianych uczuć, takich jak lęk czy obniżony nastrój (ucieczka od problemów);
•utrata poczucia czasu związana zużywaniem telefonu izaniedbywanie innych obowiązków czy czynności fizjologicznych, jak np. sen;
•ryzyko utraty związku lub pracy zpowodu korzystania ztelefonu komórkowego (negatywne konsekwencje życiowe wobszarze społecznym, rodzinnym, zawodowym ifinansowym);
•odczuwanie napięcia, gniewu iniepokoju oraz obniżenie nastroju, gdy telefon jest poza zasięgiem lub wyłączony (objawy odstawienia)[15].
W literaturze do najczęściej wymienianych konsekwencji somatycznych ipsychopatologicznych nadmiernego używania telefonu komórkowego należą: sztywność oraz bóle mięśniowe, wtym mięśni okoruchowych[16], ból izmniejszenie siły kciuka inadgarstka[17], halucynacje słuchowe idotykowe[18, 19], niepokój, labilność nastroju[20] oraz wzrost ciśnienia krwi[21]. Do tych objawów zalicza się także specyficzne zaburzenia zachowania, takie jak sexting, czyli wysyłanie SMS-ów otreści erotycznej oraz impulsywne wysyłanie ichęć otrzymywania zdjęć lub nagrań ocharakterze seksualnym[22]. Niektórzy autorzy wyodrębniają specyficzną fobię, tzw. nomofobię (no-mobile-phone-phobia), definiowaną jako lęk przed brakiem telefonu wzasięgu ręki lub jego utratą[23]; FOMO (fear ofmissing out) – lęk przed pominięciem, syndrom pojawiający się uużytkowników mediów społecznościowych, obawiających się, że ominie ich coś istotnego; textaphrenię lub ringxiety – błędne wrażenie/poczucie otrzymania wiadomości tekstowej lub połączenia głosowego, co prowadzi do ciągłego sprawdzania telefonu[24]. Uważa się ponadto, że osoby problemowo używające telefonu komórkowego częściej ponoszą duże koszty wzwiązku zużywaniem smartfonów do gier hazardowych, atakże wsytuacjach niedozwolonych, np. podczas lotu samolotem lub prowadzenia samochodu. Jak wykazano, korzystanie ztelefonu wtrakcie prowadzenia auta wielokrotnie wydłuża czas reakcji na sytuację na drodze ijest częstą przyczyną wypadków komunikacyjnych[25].
W pracach oceniających związek między używaniem telefonu komórkowego ajakością snu White iwsp. potwierdzili istotny związek między częstym wysyłaniem wiadomości tekstowych apogorszeniem jakości snu, bez znaczącego wpływu na jego długość[26]. Tę tezę potwierdzili także Klein-Murdock iwsp., dowodząc istnienia istotnej relacji między większą liczbą wiadomości tekstowych asubiektywnie gorszą jakością snu. Ponadto autorzy wykazali, że wyłączenie telefonu wgodzinach nocnych iumieszczenie go poza bezpośrednim zasięgiem normalizuje zaburzenia snu ipoprawia jakość nocnego wypoczynku[27]. Używanie telefonu komórkowego po zmroku uznaje się za przyczynę późniejszego zasypiania, dłuższej latencji igorszej jakości snu, jak również poczucia zmęczenia po okresie snu iwiększej senności wciągu dnia[28, 29].
Warto też wymienić fenomen phubbingu (z jęz. angielskiego: phone – telefon, oraz snubbing – lekceważyć), definiowany jako „akt polegający na lekceważeniu kogoś wśrodowisku społecznym poprzez koncentrowanie się na telefonie zamiast na bezpośredniej rozmowie ztą osobą”[30]. Spośród badań dotyczących tego zagadnienia do ciekawszych należy praca z2015 r. autorstwa Karadag iwsp. Wykazano wniej, że PUTK, uzależnienie od funkcji SMS, internetu, mediów społecznościowych oraz grania wgry internetowe są czynnikami prognostycznymi rozwoju phubbingu. Najsilniej jest on skorelowany zuzależnieniem od telefonu komórkowego, anajsłabiej – zgraniem wgry za pomocą telefonu, co tłumaczy się tym, że telefon nie dysponuje odpowiednio precyzyjnymi narzędziami do gry[31]. Jak stwierdzono winnym badaniu, przeprowadzonym na grupie 2663 flamandzkich nastolatków, FOMO było istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju phubbingu – zarówno bezpośrednio, jak ipośrednio przez swój związek zproblemowym używaniem mediów społecznościowych[32, 33]. Windyjsko-polskim badaniu, realizowanym wlatach 2016–2018 na grupie 400 indyjskich studentów, wykazano, że prawie połowa osób (dokładnie 49,3%) przejawiała zachowania typu phubbing, które mają znaczący wpływ na funkcjonowanie społeczne ipartnerskie. Dodatkowo phubbing był istotnie związany zobjawami depresyjnymi idyskomfortem psychicznym (mierzonymi za pomocą skali dyskomfortu psychicznego Kesslera K10)[34].
Bezpośrednie skutki używania telefonów komórkowych dla organizmu człowieka
Opisując konsekwencje używania telefonów komórkowych, nie sposób pominąć wpływu pola elektromagnetycznego na organizm człowieka. Rozwój technologii komórkowej nastąpił niedawno, wzwiązku zczym nie dysponujemy odpowiednią liczbą długoletnich badań oceniających wpływ fal elektromagnetycznych na zdrowie człowieka. Eksperci podkreślają, że telefony komórkowe nie generują promieniowania jonizującego, apoziom emitowanej energii jest niewielki[35]. Należy jednak rozpatrywać oddzielnie problem narażenia na promieniowanie wytwarzane przez anteny stacji bazowych, aoddzielnie – samych telefonów komórkowych, które choć są znacznie słabszym źródłem promieniowania, to znajdują się zwykle bardzo blisko ciała. Rozmowa przez telefon przyłożony do ucha powoduje znaczną miejscową ekspozycję głowy na pole elektromagnetyczne[36]. Istnieją dane potwierdzające wpływ mikrofal emitowanych przez telefony na zmianę przepuszczalności bariery krew–mózg. Wbadaniu przeprowadzonym na szczurach Nittby iwsp. wykazali zwiększoną przepuszczalność bariery krew–mózg uzwierząt laboratoryjnych, zarówno bezpośrednio po ekspozycji na fale emitowane przez telefon komórkowy, jak ipo 7 oraz 14 dniach[37]. Do dzisiaj nie udało się znaleźć mechanizmów oddziaływania pola elektromagnetycznego na organizm człowieka, dlatego opisuje się jedynie jego efekty. Mortazavi iwsp. stwierdzili istotną zależność między czasem korzystania ztelefonu komórkowego przez nastolatków aczęstością występowania bólów izawrotów głowy oraz zaburzeń snu wciągu miesiąca[38]. Kolejnym aspektem godnym uwagi jest potencjalny wpływ pola elektromagnetycznego na funkcje poznawcze. Barth iwsp. opublikowali metaanalizę 17 badań, nie potwierdzając wpływu na funkcje poznawcze krótkiej ekspozycji na pole elektromagnetyczne owysokiej częstotliwości[39].
Omawiając skutki nadmiernego używania telefonów, należy także wspomnieć owpływie na ludzką rozrodczość. Zbadań Kesari iwsp. wynika, że pole elektromagnetyczne oczęstotliwościach radiowych (telefony komórkowe, kuchenki mikrofalowe, laptopy, Wi-Fi) ma szkodliwy wpływ na parametry nasienia (takie jak liczba plemników, ich ruchliwość oraz morfologia). Może także powodować bezpłodność poprzez stres oksydacyjny związany zprodukcją reaktywnych form tlenu, zaburzeniem działania kinaz (komórkowych), genotoksycznością, zaburzeniami hormonalnymi oraz niestabilnością genomu[40].
W największym dotychczas badaniu oceniającym wpływ telefonów komórkowych na rozwijający się płód zaobserwowano, że używanie ich przez matkę wczasie ciąży może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia problemów behawioralnych uprzyszłego potomstwa, zwłaszcza nadpobudliwości izaburzeń koncentracji uwagi. Interpretacja wyników jest jednak niejednoznaczna ipowinna uwzględniać czynniki społeczne iosobowościowe, które mogą wpływać na intensywność korzystania ztelefonów komórkowych przez matki, atakże na problemy behawioralne udziecka[41]. Warto też zwrócić uwagę na związek używania telefonu komórkowego zkarcynogenezą. Wbadaniach Elliotta iwsp. odrzucono tezę opotencjalnej korelacji między używaniem przez kobietę wciąży telefonu komórkowego azwiększoną zachorowalnością na wczesnodziecięce choroby onkologiczne, takie jak białaczki, chłoniaki nieziarnicze czy guzy mózgu[42]. Niektóre badania potwierdzają jednak wpływ fal radiowych na procesy nowotworowe uludzi. Wtrwającym 3 lata francuskim badaniu CERENAT wykazano istotne ryzyko występowania glejaka i oponiaka udorosłych wzwiązku zekspozycją na pole częstotliwości radiowej[43]. Prace na temat wpływu pola elektromagnetycznego emitowanego przez telefony komórkowe na organizm człowieka różnią się pod względem metodologii (odnosi się to obecnie do całości literatury na temat PUTK), co uniemożliwia wyciągnięcie jednoznacznych wniosków.
Rozpowszechnienie problemowego używania telefonu komórkowego wPolsce ina świecie
Pierwsze połączenie GSM przeprowadzili 1 lipca 1991 r. były premier Finlandii Harri Holkeri iwiceburmistrz miasta Tampere Kaarina Suonio. WPolsce pierwsza publiczna rozmowa przez telefon komórkowy odbyła się 14 czerwca 1996 r. podczas konferencji prasowej Polskiej Telefonii Cyfrowej[44]. W2017 r., według danych GUS, liczba abonentów telefonów komórkowych wPolsce spadła ze 142,5 do 137,6 wprzeliczeniu na 100 mieszkańców (rok do roku), co oznacza, że nadal na jedną osobę przypada więcej niż jedna karta SIM[45]. Odnotowany spadek był powiązany zwprowadzeniem 10 czerwca 2016 r. ustawy antyterrorystycznej nakazującej rejestrację użytkowanych numerów.
Dysponujemy szczątkowymi informacjami na temat problemowego używania telefonu komórkowego (PUTK) wPolsce. Wynika z nich, że grupą najbardziej narażoną na nadmierne korzystanie ze smartfonów są dzieci iadolescenci. Według PAP wPolsce dziecko otrzymuje od rodziców pierwszy smartfon wwieku około 7–8 lat ina używaniu telefonu spędza statystycznie 2,5 godziny dziennie, co wykazał sondaż przeprowadzony wśród rodziców przez firmę F-Secure iPolkomtel. Większość rodziców (82%) zapytanych owpływ korzystania ztelefonu komórkowego na dziecko odpowiedziała, że ma to zarówno pozytywne, jak inegatywne strony. Tylko 1% rodziców stwierdziło, że korzystanie ztelefonu niesie ze sobą więcej skutków negatywnych niż pozytywnych, takich jak kontakt znieodpowiednimi treściami, pogorszenie wzroku czy problemy znauką[46]. Dla porównania wHiszpanii własnego smartfona ma 30% 10-latków, 70% 12-latków i83% 14-latków[47].
Badania epidemiologiczne wskazują, że kryteria PUTK wHiszpanii spełnia 10,4% osób wwieku 18–32 lat[47]. Według Lu iwsp.[48] 3,1% mężczyzn i5,4% kobiet wJaponii jest zagrożonych problemowym użytkowaniem funkcji SMS. Według pracy Leung[49] problemowe użytkowanie funkcji SMS dotyczy aż 28,7% osób wwieku 14–28 lat żyjących wAmsterdamie. Wdużym wieloośrodkowym badaniu przeprowadzonym w2017 r. przez Lopez-Fernandez iwsp. wykazano, że Polska na tle innych krajów europejskich (Finlandii, Wielkiej Brytanii, Włoch, Hiszpanii, Francji, Belgii, Niemiec oraz Szwajcarii) ma najmniejsze rozpowszechnienie PUTK. Spośród wszystkich uczestników zPolski (208 osób) jedynie około 1% respondentów było „wysoce uzależnionych”. Wtej pracy oceniano używanie telefonu komórkowego za pomocą podskali dotyczącej uzależnienia, będącej częścią krótkiego kwestionariusza PMPUQ (Problematic Mobile Phone Use Questionnaire). Najwyższy procent osób tzw. wysoce uzależnionych odnotowano wBelgii (3,9%), Wielkiej Brytanii (3,5%) i Francji (3,4%)[50].
Różnice epidemiologiczne wskali światowej nie są dogłębnie przebadane, chociaż zaznacza się ewidentny trend do większego rozpowszechnienia PUTK na Bliskim Wschodzie (Iran) oraz wAzji Wschodniej (Korea). Jest to być może związane zdużą ofertą telefonów komórkowych iwysoką penetracją technologiczną wśród najmłodszych warstw społeczeństwa wtych rejonach[24].
Wiek ipłeć aużywanie telefonów komórkowych
Istotnym aspektem są różnice wieku osób, które problemowo używają telefonu. Jak wykazały badania, bardziej podatne na rozwój PUTK są osoby młodsze. Ilość czasu przeznaczonego na użytkowanie telefonu maleje zwiekiem, szybki wzrost odnotowuje się przed 20. rokiem życia[24, 51, 52]. Niektórzy badacze uważają, że im młodszy wiek posiadania pierwszej komórki, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia PUTK wprzyszłości. Ryzyko PUTK, co wykazali Sahin iwsp., wzrasta istotnie, gdy dziecko dostanie pierwszy telefon przed 13. rokiem życia[7].
Uważa się, że pokolenie X (urodzone do początku lat 80.) ipokolenie Y (osoby młodsze, urodzone wpołowie lat 80. ipóźniej) różnią się pod względem sposobu używania technologii komórkowej. Jak sugerują wyniki badań, uosób młodszych częściej rozwija się PUTK. Wprzypadku pokolenia X liczba wykonanych połączeń koreluje zPUTK, natomiast wprzypadku pokolenia Y jest to określane przez ocenę czasu spędzanego na użytkowaniu telefonu imediów społecznościowych. Można sądzić, że chociaż różne grupy wiekowe są narażone na PUTK, to angażują się wróżne wzorce jego używania[53].
Wyniki badań co do różnic zachodzących między płciami są zgodne: kobiety mają większą niż mężczyźni tendencję do PUTK, ponadto są bardziej predysponowane do rozwinięcia objawów odstawiennych. Inny jest także cel używania telefonu – kobietom głównie zależy na aspektach socjalnych, tj. kontaktach interpersonalnych przez media społecznościowe, na wiadomościach tekstowych czy aplikacjach[8, 54]. Mężczyźni spędzają czas, korzystając ztelefonu wsposób bardziej praktyczny lub wcelach rozrywkowych – częściej wykonują połączenia głosowe lub używają aplikacji do gier hazardowych[55] oraz mają większą tendencję do używania telefonu wryzykownych sytuacjach, takich jak prowadzenie samochodu[56]. Wprzypadku uzależnienia od internetu (szeroko pojętego) płeć żeńska uważana jest jednak za czynnik ochronny.
Opisując zjawisko phubbingu wkontekście płci, Karadag iwsp. wykazali, że ukobiet jest ono wwiększym stopniu skorelowane zPUTK, uzależnieniem od funkcji SMS iuzależnieniem od mediów społecznościowych. Umężczyzn phubbing związany był zuzależnieniem od internetu oraz gier internetowych[31].
Neurobiologia i genetyka uzależnienia od telefonu komórkowego
Dane dotyczące neurobiologii i genetyki problemowego używania telefonu komórkowego (PUTK) są szczątkowe. W2017 r. Seo i wsp. przeprowadzili badanie wgrupie 38 osób (grupy badana ikontrolna po 19 osób), używając spektroskopii rezonansu magnetycznego (MRS). Jak podają autorzy, wtej pracy wykorzystano „wystandaryzowane testy badające uzależnienie od internetu iproblemowe używanie smartfona”. Pytania dotyczyły zakresu, wjakim internet iużywanie smartfona wpływały na codzienne czynności, życie towarzyskie, produktywność, sen iemocje. Wykazano, że wporównaniu zgrupą kontrolną uosób zPUTK stosunek stężeń GABA (kwasu gamma-aminomasłowego) do Glu (kwasu L-glutaminowego) wprzednim zakręcie kory obręczy był znamiennie wyższy, co wiązano zutratą regulacji kognitywnej iemocjonalnej. Po 9-tygodniowej terapii poznawczo-behawioralnej stosunek neurotransmiterów obniżył się lub nawet unormował[57].
W badaniu 300 studentów zSouthwest University (Chongqing, Chiny), przeprowadzonym przez Wang iwsp., przy użyciu skali Mobile Phone Addiction Index (MPAI) wyselekcjonowano 34 osoby (w tym 21 kobiet), które zostały sklasyfikowane jako „uzależnione” od telefonu komórkowego (grupa UTK). Do grupy kontrolnej włączono 34 osoby nieuzależnione (dobrane pod względem płci, wieku istatusu socjoekonomicznego).
Wtym badaniu za pomocą funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) opisano zmiany wobjętości istoty szarej oraz integralność istoty białej. Uosób zgrupy UTK zaobserwowano zmniejszoną objętość istoty szarej, co jest zgodne zdoniesieniami dotyczącymi uzależnień zarówno behawioralnych, jak iod substancji psychoaktywnych. Wykazano także zmniejszoną objętość zakrętu czołowego górnego, prawego dolnego zakrętu czołowego oraz wzgórza. Zakręt czołowy górny pełni funkcję wwielu zaawansowanych procesach poznawczych, takich jak: kontrola impulsów, świadome podejmowanie decyzji, pamięć, kontrola uwagi typu góra–dół oraz modelowanie iprzewidywanie zachowań innych osób[58–60]. Prawy dolny zakręt czołowy jest odpowiedzialny za kontrolę zachowania[61]. Uważa się, że uszkodzenie tego regionu mózgu odgrywa kluczową rolę wpogorszeniu kontroli zachowania oraz jest związane zutrzymaniem izaostrzeniem uzależnień behawioralnych[62].
W artykule opublikowanym w2015 r. Gindrat iwsp. stwierdzili, że używanie smartfona może zreorganizować korowe przetwarzanie sensoryczne. Badanie przeprowadzono na 38 zdrowych, praworęcznych użytkownikach telefonów komórkowych wwieku od 19 do 34 lat (18 mężczyzn i20 kobiet), wtym 27 użytkownikach smartfonów (12 mężczyzn i15 kobiet) i11 użytkownikach telefonów starej generacji, niedotykowych (6 mężczyzn i5 kobiet). Korzystając zelektroencefalografii (EEG), mierzono korowe potencjały wywołane wodpowiedzi na dotyk mechaniczny kciuka, palca wskazującego iśrodkowego. Osoby używające smartfonów wykazywały zwiększoną aktywność wobszarze korowym mózgu wodpowiedzi na dotyk. Autorzy porównali wyniki tego badania ze skanami mózgów osób, które korzystały ze starszych modeli telefonów. Palce użytkowników smartfonów były znacznie bardziej wrażliwe na dotyk (co pokazało zwiększenie aktywności wrejonie kory mózgowej) niż użytkowników telefonów starszego typu. Co więcej, aktywność kory zwiększała się proporcjonalnie do częstości używania telefonu. Wbadaniu stwierdzono również, że kciuk wykazał największą wrażliwość wprzypadku korzystania ze smartfona. Nie znaleziono dowodów na związek między strukturą iaktywnością kory aliczbą lat korzystania ze smartfona. Zmiany wmózgu, aczkolwiek subtelne, zaczęły pojawiać się jednak zaledwie po kilku tygodniach. Zbadań wynika, oczym są przekonani naukowcy, że mózg ma zdolność do adaptacji pod wpływem codziennych czynności, takich jak korzystanie zosobistej technologii cyfrowej[63].
Aspekt neurotransmisji czy neuroobrazowania wprzypadku nadmiernego używania telefonów komórkowych nie został dotychczas dokładnie przebadany iniewątpliwie jest to obszar wymagający dalszych prac. Deficyt danych naukowych może być związany ztym, że tego zagadnienia nie rozpatruje się jako bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia iżycia (mimo licznych objawów oraz skutków długoterminowych), oraz zbrakiem powszechnej wiedzy na ten temat. Genetyka idziedziczność problemu nadmiernego używania telefonów komórkowych ze względu na brak wielopokoleniowych danych pozostaje wsferze spekulacji.
Problemowe używanie telefonu komórkowego azaburzenia psychiczne
W literaturze opisywane jest współwystępowanie PUTK i objawów zaburzeń psychicznych, głównie depresji, lęku oraz fobii społecznej. Według Boumosleh iwsp. zaburzenia depresyjne ilękowe występują jako niezależne pozytywne czynniki predykcyjne PUTK (depresja wwiększym stopniu niż zaburzenia lękowe).
Wbadaniu przeprowadzonym na grupie 394 studentów zChin ustąpienie objawów zaburzeń nastroju (rozumiane jako zmniejszenie negatywnych uczuć, poczucia samotności, lęku, stresu ismutku) wyraźnie pozytywnie wpływało na redukcję kompulsywnego używania telefonu[64, 65]. Tavakolizadeh iwsp. opisują także współwystępowanie PUTK ze zwiększoną skłonnością do somatyzacji, lęku oraz depresji[66].
Niektórzy badacze podkreślają różnice we współzachorowalności. Według Lu iwsp. depresja częściej współwystępuje zuzależnieniem od internetu, azaburzenia lękowe – zPUTK, akonkretnie znadmiernym wysyłaniem wiadomości tekstowych. Sugeruje się, że uzależnienie od internetu jest wynikiem innych psychologicznych wzorców zachowań niż problemowe używanie smartfona (PUS)[48]. Wartykule przeglądowym Elhai iwsp. potwierdzili, że w8 z9 recenzowanych badań niepokój był znacząco związany zPUS. Korelacje dwuwymiarowe iwielowymiarowe współczynnika beta były na ogół mniejsze niż wprzypadku depresji[67].
Według badań ankietowych przeprowadzonych wgrupie 276 Afroamerykanów i 367 studentów tureckich uniwersytetów lęk przed interakcjami społecznymi oraz fobia społeczna są także czynnikami ryzyka PUS[68, 69]. Należy podkreślić, że współwystępowanie zaburzeń psychicznych zPUTK nie jest fenomenem właściwym tylko dla młodzieży (studentów), ale dotyczy całej populacji ludzi dorosłych. Wzróżnicowanej wiekowo grupie (16–59 lat) używanie smartfona było czynnikiem predykcyjnym depresji, choć wtym przypadku nie opisano związku używania telefonu komórkowego zlękiem[70]. Tożsame wyniki zaprezentowali Lee iwsp., którzy przebadali grupę 325 dorosłych na Tajwanie (przedział wiekowy 17–97 lat), potwierdzając tezę, że lęk przed interakcjami społecznymi wsposób istotny wiąże się zkompulsywnym używaniem smartfona[71]. Naukowcy zIranu, badając grupę 296 studentów zróżnych uniwersytetów wSzahr-e Kord, wykazali związek między PUTK aobjawami lękowymi, depresyjnymi ipsychotycznymi. Co ważne, wraz zpoprawą stanu psychicznego liczba studentów problemowo korzystających ztelefonu komórkowego zmniejszała się. Wyniki te tłumaczy się poszukiwaniem możliwości redukcji napięcia przez kontakty społeczne wmediach społecznościowych, należy jednak podkreślić, że PUTK występuje także wśród zdrowych psychicznie studentów.
Analiza dostępnej literatury naukowej wskazuje, że nieliczne artykuły odnoszą się do tematu związku między zaburzeniami psychotycznymi aPUS. Wbadaniu Babadi-Akashe iwsp. otakim związku jedynie wspomniano, nie opisano go jednak wsposób bardziej szczegółowy. Należy nadmienić, że wskład powikłań nadmiernego używania telefonu wchodzą halucynacje słuchowe idotykowe niewynikające zendogennego procesu psychotycznego. Aspekt ten wymaga dalszej analizy naukowej[72].
Związek między problemowym używaniem telefonu komórkowego (PUTK) auzależnieniem od substancji psychoaktywnych, wtym od alkoholu
W literaturze opisano także współwystępowanie PUTK i uzależnień od substancji psycho-aktywnych. Wdużym hiszpańskim badaniu przeprowadzonym wgrupie 1126 osób wwieku 16–65 lat wykazano, że zwiększona konsumpcja alkoholu, po wykluczeniu etiologii depresyjnej, może być czynnikiem ryzyka PUTK[22]. Wbadaniu zrealizowanym przez Sánchez-Martínez iwsp. uwidoczniono relację między PUTK abrakiem promocji do następnej klasy, depresją ikonsumpcją THC (tetrahydrokannabinoli) oraz innych narkotyków. Połowa uczniów wbadaniu potwierdzała przynoszenie telefonów do szkoły itaki sam procent korzystał znich wczasie lekcji, mimo zakazu panującego we wszystkich tego typu placówkach edukacyjnych. Ta druga grupa nastolatków dodatkowo wmałym stopniu angażowała się wżycie szkolne imiała niskie aspiracje dotyczące edukacji, co wpływało na złe wyniki wnauce, awkonsekwencji – brak promocji do następnej klasy[73]. Koivusilta iwsp. wykazali związek między paleniem papierosów akorzystaniem ztelefonu komórkowego – palenie tytoniu wzrastało proporcjonalnie do korzystania ztelefonu komórkowego. Także Toda iwsp., wbadaniu przeprowadzonym na 275 japońskich studentach, zaobserwowali związek między używaniem telefonu komórkowego apaleniem tytoniu, choć korelację tę obserwowali wyłącznie umężczyzn. Co ciekawe, wtej pracy nie potwierdzono zależności między spożywaniem alkoholu aużywaniem telefonu, co tłumaczono ogólnie niską konsumpcją etanolu wśród Japończyków[54, 74, 75].
Związek między problemowym używaniem telefonu komórkowego acechami osobowości
Takao wykazał, że do PUTK predysponują płeć żeńska, ekstrawersja, neurotyczność iniski poziom otwartości na nowe doświadczenia. Neurotyczność jest powiązana zniskim poczuciem własnej wartości ipotrzebą społecznej akceptacji, stąd możliwe używanie telefonu jako obiektu, który potencjalnie pomaga wuniknięciu nieprzyjemnych stanów emocjonalnych, takich jak obniżony nastrój, izolacja ipoczucie zagubienia[76]. Ludzie ekstrawertyczni używają mediów społecznościowych przede wszystkim do nawiązywania kontaktów społecznych, podczas gdy osoby ocechach introwertywnych raczej do kompensowania problemów wrelacjach zinnymi ludźmi[77]. Kolejną cechą sprzyjającą PUTK jest otwartość na doświadczenia[78]. Stwierdzono znamienną zależność między poczuciem znudzenia, poszukiwaniem nowych doznań, poczuciem własnej wartości aPUTK[49]. Wbadaniu przeprowadzonym przez Billieux iwsp. potwierdzono, że nadmierne korzystanie ztelefonu komórkowego jest związane zokreślonymi wymiarami impulsywności (głównie popędliwością ibrakiem wytrwałości), ponadto czynniki te są ważnymi predyktorami deklarowania uzależnienia oraz związanych znim problemów finansowych[56].
Jak wynika zinnych prac, czynnikami sprzyjającymi pojawieniu się PUS są także niskie poczucie własnej wartości i fobia społeczna. Należy jednak podkreślić, że przyczyniają się one raczej do nadmiernego wysyłania wiadomości tekstowych niż wykonywania dużej liczby połączeń głosowych[79].
Kwestionariusze służące do badania problemowego używanie telefonu komórkowego (PUTK)
Diagnostyka PUTK opiera się głównie na skalach ikwestionariuszach. Do najczęściej stosowanych należą: MPPUS-27 (Mobile Phone Problem Use Scale), zawierająca 27 pytań, autorstwa Bianchi iPhillipsa (2005), oraz krótsza wersja MPPUS-10, składająca się z10 pytań, autorstwa Foerster iwsp. (2015)[15]. Pytania wMPPUS-27 dotyczą następujących zagadnień: tolerancji, ucieczki od problemów, wycofania, głodu oraz negatywnych społecznych konsekwencji nadmiernego korzystania ztelefonu, tj. problemów wpracy, rodzinie czy utraty środków materialnych. Kwestionariusz zawiera także pytania odnoszące się do aspektów społecznej motywacji używania telefonu, które bazują na literaturze dotyczącej ekstrawersji, np. „Wszyscy moi przyjaciele posiadają telefon komórkowy” czy „Moi przyjaciele nie lubią, gdy mój telefon jest wyłączony”. Przedstawiony kwestionariusz jest oceniany jako rzetelne narzędzie diagnostyczne (współczynnik alfa Cronbacha na poziomie 0,90)[8]. Długie kwestionariusze stanowią większe wyzwanie dla osób wwieku dojrzewania ze względu na ich częstą iszybką dekoncentrację, wzwiązku ztym Foerster iwsp. opracowali krótszą wersję MMPUS, nazywając ją (od liczby pytań) MMPUS-10[15].
Do grupy narzędzi służących do badania osób potencjalnie problemowo używających telefony komórkowe należą także takie skale, jak: Cellular Phone Dependence Questionnaire (CPDQ)[80], SMS Problem Use Diagnostic Questionnaire[9], Problematic Mobile Phone Use Questionnaire (PMPUQ)[56].Najbardziej znanym narzędziem diagnostycznym zaproponowanym przez polskich badaczy jest Kwestionariusz do Badania Uzależnienia od Telefonu Komórkowego (KBUTK) autorstwa Potembskiej iPawłowskiej (2009, 2011). Można go użyć do diagnozowania osób wwieku 13–24 lat. Za osoby zagrożone nadmiernym korzystaniem ztelefonu komórkowego uznaje się te, które uzyskują wskali ogólnej KBUTK wyniki wprzedziale od 31 do 69 punktów (między średnią aplus 2 odchylenia standardowego od średniej), aza osoby problemowo używające telefonu komórkowego tych badanych, którzy uzyskali wynik 70 punktów ipowyżej (wynik równy lub powyżej 2 odchyleń standardowych od średniej). Wskład narzędzia badawczego wchodzą podskale opisujące akceptację ibliskość, uzależnienie od funkcji aparatu telefonicznego, uzależnienie od SMS-ów irozmów oraz komunikację pośrednią. Współczynniki rzetelności alfa Cronbacha dla poszczególnych skal wpopulacji polskiej są wysokie iwynoszą: dla skali akceptacji ibliskości 0,91; dla skali uzależnienia od funkcji aparatu telefonicznego 0,81; dla skali uzależnienia od SMS irozmów 0,85; dla skali komunikacji pośredniej 0,83. Współczynnik rzetelności dla wyniku ogólnego KBUTK wynosi 0,91[81].
Różnice między problemowym używaniem telefonu komórkowego starej generacji aproblemowym używaniem smartfona
Ważne jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy „uzależniamy” się od samego urządzenia, jakim jest telefon, czy od wielofunkcjonalności, jaką oferuje nam smartfon? Czy wczasie wchodzenia na rynek pierwszych telefonów komórkowych mieliśmy już do czynienia zfenomenem PUTK? Smartfony, czyli przenośne urządzenia telefoniczne imultimedialne, łączą wsobie funkcje telefonu komórkowego ikomputera przenośnego. Pierwsze telefony komórkowe „starej” generacji można było kupić wPolsce około 1996 r., smartfony powstały pod koniec lat 90., lecz ich posiadanie stało się powszechne wlatach 2004–2007[82].
Pierwsi zjawisko PUTK opisali Bianchi iPhillips, ich autorska praca pojawiła się w2005 r.[8]. Wcześniejsze artykuły otematyce związanej ztelefonem komórkowym były publikowane od początku lat 90. idotyczyły głównie bezpieczeństwa używania telefonu wtrakcie prowadzenia samochodu. Analizując te dane, można dojść do wniosku, że fenomen PUTK rozpowszechnił się w„erze smartfonowej”. Klasyczne, stare telefony nie oferują nam możliwości spędzania czasu wolnego czy załatwiania za ich pomocą spraw prywatnych, co wzasadzie wyklucza problemowe używanie samego urządzenia. Obserwuje się dobrą koniunkturę na produkcję nowych modeli smartfonów, lecz brakuje ewolucji modeli klasycznych. Konsumenci chętniej kupują smartfony, co wskazuje na trend przemawiający za ich większym potencjałem „uzależniającym”.
Drogi smartfon jest także wyznacznikiem wyższego statusu, co szczególnie można zaobserwować wśród młodzieży. Według Lemola iwsp. wtej grupie wiekowej (12–17 lat) posiadanie smartfona wiązało się zwiększą aktywnością przed snem – wszczególności wysyłaniem wiadomości ispędzaniem czasu winternecie – wporównaniu znastolatkami posługującymi się konwencjonalnym telefonem komórkowym. Wynikiem tego było późniejsze kładzenie się spać, co nie miało związku zarówno zzaburzeniami snu, jak iobjawami depresji[28]. Istotne wydaje się podkreślenie faktu, że za pośrednictwem smartfona realizujemy inne uzależnienia behawioralne – siecioholizm, zakupoholizm, infoholizm, uzależnienie od mediów społecznościowych czy od hazardu (patologiczny hazard). Granica między uzależnieniami behawioralnymi zaciera się iprzenika, często uniemożliwiając jednoznaczne określenie, co było pierwotnym źródłem zależności. Kryterium różnicującym typ uzależnienia technologicznego (od smartfona czy generalnie od telefonu) mógłby być wiek badanych. Jak już wspomniano, osoby zpokolenia X wwiększym stopniu używają telefonu jako aparatu do wykonywania połączeń, aosoby zpokolenia Y częściej spędzają czas, korzystając zaplikacji znajdujących się wyłącznie wurządzeniach typu telefon dotykowy[53]. Ponadto należy zaznaczyć, że współczesnym smartfonom bliżej jest do komputera niż do telefonu starej generacji. Jak podkreślają Lin iwsp., uzależnienie od smartfona trzeba różnicować zuzależnieniem od internetu. Wpracy z2015 r. badacze ci opracowali aplikację i kryteria diagnostyczne przydatne wcodziennej praktyce klinicznej do identyfikacji PUS[83].
Terapia problemowego używania telefonów komórkowych ismartfonów
Terapia uzależnień behawioralnych, wtym PUTK, mimo coraz większej wiedzy otych zagadnieniach, jest nadal stosunkowo mało dostępna iwnikłym stopniu praktykowana. Poszukując pomocy na terenie Polski, można posłużyć się wyszukiwarką internetową, np. http://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/znajdz-osrodek/[84]. Leczenie prowadzone jest zreguły wplacówkach prywatnych. Sektor państwowy oferuje niewiele możliwości, wyłącznie wwiększych miastach wojewódzkich. Za granicą powstały już specjalistyczne ośrodki oferujące programy leczenia uzależnień behawioralnych – wEuropie (ambulatorium uzależnień behawioralnych wMoguncji wNiemczech, szpital Capio Nightingale wLondynie wWielkiej Brytanii) iUSA (ośrodki stacjonarne reSTART oferujące programy leczenia uzależnienia od internetu wSeattle oraz centrum cyfrowej detoksykacji wPensylwanii)[85]. Terapia uzależnień behawioralnych ma charakter dualny – jest to farmakoterapia ipsychoterapia. Nie ma obecnie standardów farmakoterapii PUTK opisanych przez amerykańską Agencję Żywności iLeków (FDA) czy Europejską Agencję Leków (EMA)[86, 87]. Najczęściej stosowaną metodą jest terapia poznawczo-behawioralna, wykorzystywana także wuzależnieniach od narkotyków, zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i zaburzeniach odżywania. Wczasie terapii PUTK pacjent zmaga się zpodobnymi problemami jak winnych uzależnieniach. Często psychoterapeuci mierzą się także zsamowolnym, przedwczesnym zakończeniem terapii przez pacjentów (tzw. drop-out). Wterapii osób małoletnich, jak wynika zliteratury, czynnikiem istotnie poprawiającym rokowanie PUTK jest pozytywne emocjonalne doświadczenie, związane zwiększą opieką iwsparciem ze strony rodziny oraz szkoły[88]. Uważa się, że psychiatrzy iterapeuci powinni dodatkowo zwrócić uwagę na choroby współtowarzyszące uzależnieniom, tj. zaburzenia lękowe, depresję, zaburzenia zachowania czy osobowości, po to, by wdrożyć leczenie specyficzne dla danej jednostki chorobowej[89].
Podsumowanie
Należy się zastanowić, czy zjawisko używania telefonu komórkowego może mieć charakter uzależnienia behawioralnego czy też mamy do czynienia wyłącznie zproblemowym lub nadmiernym jego używaniem. Jak wcześniej zauważono ani weuropejskiej (ICD-10/11), ani wamerykańskiej klasyfikacji chorób (DSM-5) nie wyróżniono konkretnych zaburzeń związanych zkorzystaniem ztelefonu komórkowego bądź smartfona.
Badania przeglądowe podają różne przedziały procentowe osób „uzależnionych”, zwykle między 0% a35% wszystkich studentów uniwersytetów. Najczęściej podawana jest liczba między 10% a20%, należy jednak podkreślić, że są to dane mało precyzyjne, pochodzące zkwestionariuszy wypełnianych przez respondentów[90]. Analizując problem uzależnienia od telefonu komórkowego, warto zastanowić się, czy spełnia ono ogólne kryteria niezbędne do rozpoznania uzależnienia. Goodman (1990) zwracał uwagę na aspekt powtarzającego się niepowodzenia wkontrolowaniu zachowania ikontynuowania zachowania pomimo znaczących negatywnych konsekwencji[91]. Kardefelt-Winther iwsp. opracowali definicję specyficzną dla uzależnienia behawioralnego składającą się ze znacznego upośledzenia funkcjonowania lub zamartwiania się jako bezpośredniej konsekwencji zachowania oraz trwałości tego zachowania wczasie[92].
Można więc podsumować, że behawioralne uzależnienie powoduje poważną szkodę, upośledzenie lub negatywne konsekwencje oraz psychologiczne (głód, dominację iutratę kontroli) ifizyczne uzależnienie (tolerancja iwycofanie), które prowadzą do powtarzania zachowania.
Czy problemowe używanie telefonu komórkowego (PUTK) powoduje poważne upośledzenie funkcjonowania? Badania przesiewowe wykazały negatywne konsekwencje głównie wsferze problemów interpersonalnych oraz słabych osiągnięć akademickich[69, 93]. Niesatysfakcjonujące relacje międzyludzkie oraz słabe wyniki wnauce mogą powstać wskutek PUTK, jakkolwiek może tu również działać wiele innych czynników niezwiązanych zużywaniem telefonu. Ważne jest zwrócenie uwagi na fakt, że chociaż wiele badań dotyczyło problemu uzależnienia od smartfonów, nie odnotowano, aby naukowcy lub komitety etyczne na uniwersytetach odczuwały obowiązek zapewnienia opieki psychologicznej „uzależnionym od telefonów” osobom[94].
Kolejnym aspektem, który warto ocenić, jest tolerancja. Za istnieniem tego zjawiska przemawiają takie opisy, jak: „niektóre jednostki potrzebują stopniowo zwiększać korzystanie ztelefonów komórkowych, aby uzyskać taki sam poziom zadowolenia, istnieje również konieczność zastąpienia urządzenia operacyjnego nowymi modelami, które znajdują się na rynku”[95] czy „muszę spędzać coraz więcej czasu na smartfonie, aby osiągnąć tak same zadowolenie jak wcześniej”[96]. Mimo że tolerancja jest jednym zaspektów używania telefonów, ocenie nie podlega tu motywacja „stojąca” za zwiększonym używaniem. Dla niektórych częstsze idłuższe korzystanie ztelefonu nie musi oznaczać wzrostu tolerancji, lecz np. większą aktywność związaną zpracą lub zwiększenie interakcji społecznych. Dlatego konieczna jest szczegółowa analiza motywacji dotyczącej zwiększonej częstości używania telefonu.
Kolejne pojęcie warte przeanalizowania to zespół abstynencyjny. Występowanie tego zespołu nie jest czynnikiem potrzebnym do rozpoznania uzależnienia. Wprzypadku smartfona lub telefonu komórkowego można znaleźć wliteraturze takie opisy: „Czuję się niespokojny irozdrażniony, gdy smartfon jest niedostępny”[96], „Byłoby bolesne, gdybym nie mógł skorzystać ze smartfona”[97]. Wopisanym przez Körmendi iwsp. studium przypadku 18-letniej Anette można znaleźć podobne opisy: „Jeśli mój smartfon jest wyłączony, będę czuła, że coś mi umyka, ale jeśli jest włączony, sprawdzam go co chwilę. Po użyciu smartfona odczuwam krótki okres relaksacji, anastępnie stopniowo narastające cierpienie, które można zmniejszyć tylko kolejną sesją ztelefonem”[98]. Jakikolwiek dyskomfort raportowany wtakich sytuacjach musi być analizowany zgodnie zkontekstem wypowiedzi. Użytkownicy smartfonów szybko przyswajają sobie wżyciu codziennym ich wieloaspektową funkcjonalność, abrak smartfonu wymusza zmianę dotyczącą codziennych aktywności, co może powodować stres lub poczucie dyskomfortu. Ponadto przebywanie daleko od urządzenia może być dla wielu osób stanem stresującym ze względu na poczucie, że ich znajomi, zarówno zkręgów osobistych, jak izawodowych, będą niezadowoleni i/lub obrażeni po nieudanej próbie nawiązania kontaktu[99]. Należy również zauważyć, że smartfony są często drogie izawierają poufne informacje osobiste, wzwiązku ztym głównym czynnikiem stresogennym może być obawa, że urządzenie wpadnie wniepowołane ręce, ulegnie uszkodzeniu lub zostanie skradzione.
Utrata kontroli jest psychologiczną komponentą uzależnienia. Wliteraturze nie opisuje się sytuacji istotnej utraty kontroli wzwiązku zużywaniem smartfona. Wkwestionariuszach dotyczących korzystania ztelefonu komórkowego, nawet jeśli studenci oceniają utratę kontroli wysoko, odpowiedź nie musi mieć znaczenia klinicznego[100]. Jeśli nie ma dostrzegalnej poważnej konsekwencji związanej zbrakiem ograniczenia korzystania ze smartfona ijeśli są zauważalne korzyści zdziałań na smartfonie, to ten rodzaj „utraty kontroli” może wcale nie być wskaźnikiem „zaburzenia”.
Nawrotowość jest kolejną komponentą istotną do zdiagnozowania uzależnienia. Wliteraturze dotyczącej smartfonów nie ma informacji odnoszących się do tego zagadnienia, chociaż może to być związane zbrakiem danych klinicznych idługoletnich badań.
Powołując się na studium przypadku opisanego przez Körmendi iwsp., dochodzimy do podobnych wniosków, że za większością przypadków nadmiernego korzystania ztelefonów komórkowych stoją inne możliwe zachowania uzależniające (np. uzależnienie od portali społecznościowych, gier wideo, internetu), asmartfony to tylko narzędzia zapewniające wysoką dostępność obiektu uzależnienia (serwisy społecznościowe, gry wideo lub internet)[98].
Można więc dojść do konkluzji, że wątpliwe jest używanie terminologii „uzależnienie od telefonu komórkowego” i „uzależnienie od smartfona”. Niemniej należy zwrócić uwagę, że: a) brakuje długoletnich badań weryfikujących stabilność zaburzenia, b) zastosowane instrumenty przesiewowe nie są walidowane do celów diagnostycznych, c) istnieje duże prawdopodobieństwo wyników fałszywie pozytywnych, d) istnieje wiele arbitralnie zaprojektowanych elementów, takich jak „jedenaście lub więcej połączeń lub wiadomości SMS dziennie (wysokie użycie)”[101], e) badania opierają się na subiektywnych danych, oraz f) wbadaniach brakuje spójnej metodologii, definicji, pomiarów, wartości granicznych ikryteriów diagnostycznych. Powyższe punkty podkreślają ogólny brak spójności badań nad uzależnieniem od smartfonów iwynikający ztego brak konstruktywnych wniosków[102].
Wnioski
Podsumowując, wydaje się, że wliteraturze naukowej powinno się unikać pojęcia „uzależnienie od telefonu/smartfona”. Bardziej adekwatnymi terminami są: „problemowe używanie smartfona/telefonu komórkowego”[53], „nadmierne korzystanie ztelefonu komórkowego” lub „deklarowane uzależnienie od telefonów komórkowych”[50]. Należy jednak pamiętać, że użytkowanie telefonów komórkowych ismartfonów wiąże się zlicznymi negatywnymi konsekwencjami, takimi jak powikłania somatyczne czy wypadki spowodowane rozmawianiem przez telefon przez kierowców lub pieszych uczestników ruchu drogowego. Ważnym zagadnieniem jest również zjawisko współwystępowania PUTK zinnymi zaburzeniami psychicznymi. Do zbadania pozostaje aspekt związków przyczynowo-skutkowych na linii używanie smartfona–zaburzenia psychiczne. Badania dotyczące tego tematu powinny być niewątpliwie wdalszym ciągu prowadzone[102].
Conflict ofinterest/Konflikt interesów
None declared./Nie występuje.
Financial support/Finansowanie
None declared./Nie zadeklarowano.
Ethics/Etyka
The work described in this article has been carried out in accordance with theCode ofEthics oftheWorld Medical Association (Declaration ofHelsinki) on medical research involving human subjects, EU Directive (210/63/EU) on protection ofanimals used for scientific purposes, Uniform Requirements for manuscripts submitted to biomedical journals and theethical principles defined in theFarmington Consensus of1997.
Treści przedstawione wpracy są zgodne zzasadami Deklaracji Helsińskiej odnoszącymi się do badań zudziałem ludzi, dyrektywami UE dotyczącymi ochrony zwierząt używanych do celów naukowych, ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych oraz z zasadami etycznymi określonymi wPorozumieniu zFarmington w1997 roku.
References/Piśmiennictwo
1.Fenichel O. Thepsychoanalytic theory ofneurosis. New York: WW. Norton & Company Inc.; 1945.
2.American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual ofMental Disorders. 5th edition: DSM-5. Arlington: American Psychiatric Publishing; 2013.
3.Rowicka M. Uzależnienia behawioralne. Warszawa: Fundacja Praesterno; 2015.
4.WHO. ICD-10 Klasyfikacja zaburzeń psychicznych izaburzeń zachowania. Kraków–Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii iNeurologii; 1997.
5.WHO. Content Model Reference Guide. ICD-11 alpha. Geneva: WHO; 2011. https://www.who.int/classifications/icd/revision/Content_Model_Reference_Guide.January_2011.pdf?ua=1[Access: 13.01.2019].
6.Sánchez-Martínez M, Otero A. Factors associated with cell phone use in adolescents in thecommunity ofMadrid. Cyberpsychol Behav 2009; 12: 131-7.
7.Sahin S, Ozdemir K, Unsal A, Temiz N. Evaluation ofmobile phone addiction level and sleep quality in university students. Pak J Med Sci 2013; 29: 913-8.
8.Bianchi A, Phillips JG. Psychological predictors ofproblem mobile phone use. Cyberpsychol Behav 2005; 8: 39-51.
9.Rutland JB, Sheets T, Young T. Development ofascale to measure problem use ofshort message service: theSMS Problem Use Diagnostic Questionnaire. Cyberpsychol Behav 2007; 10: 841-3.
10.Chen B, Liu F, Ding S, Ying X, Wang L, Wen Y. Gender differences in factors associated with smartphone addiction: across-sectional study among medical college students. BMC Psychiatry 2017; 17: 341.
11.Pourrazavi S, Allahverdipour H, Jafarabadi MA, Matlabi H. Asocio-cognitive inquiry ofexcessive mobile phone use. Asian J Psychiatr 2014; 10: 84-9.
12.Kozak S. Patologia fonoholizmu. Przyczyny, skutki ileczenie uzależnienia dzieci imłodzieży od telefonu komórkowego. Warszawa: Difin; 2013.
13.Spear King AL, Valença AM, Cardoso Silva A, Sancassiani F, Machado S, Egidio Nardi AE. “Nomophobia”: Impact ofCell Phone Use Interfering with Symptoms and Emotions ofIndividuals with Panic Disorder Compared with aControl Group. Clin Pract Epidemiol Ment Health 2014; 10: 28-35.
14.Izdebski P, Kotyśko M. Problemowe korzystanie ztelefonów komórkowych. In: Gola M, Habrat B, Izdebski P, Jelonkiewicz I, Kotyśko M, Lew-Starowicz M, et al. (eds.). Zaburzenia uprawiania hazardu iinne tak zwane nałogi behawioralne. Warszawa: Instytut Psychiatrii iNeurologii; 2016, p. 251-63.
15.Foerster M, Roser K, Schoeni A, Roosli M. Problematic mobile phone use in adolescents: derivation ofashort scale MPPUS-10. Int J Public Health 2015; 60: 277-86.
16.Aggarwal K. Twenty-six percent doctors suffer from severe mobile phone-induced anxiety: excessive use ofmobile phone can be injurious to your health. Indian J Clin Pract 2013; 24: 7-9.
17.Ali M, Asim M, Danish SH, Ahmad F, Iqbal A, Hasan SD. Frequency ofDe Quervain’s tenosynovitis and its association with SMS texting. Muscles Ligaments Tendons J 2014; 4: 74-8.
18.Lin YH, Lin SH, Li P, Huang WL, Chen CY. Prevalent hallucinations during medical internships: phantom vibration and ringing syndromes. PLoS One 2013; 8: e65152.
19.Verma R, Rajiah K, Cheang A, Barua A. Textaphrenia: anemerging silent pandemic. Psychiatry 2014; 17: 510-1.
20.Ha JH, Chin B, Park DH, Ryu SH, Yu J. Characteristics ofexcessive cellular phone use in Korean adolescents. Cyberpsychol Behav 2008; 11: 783-4.
21.Suresh S, Sabanayagam C, Kalidindi S, Shankar A. Cell-phone use and self-reported hypertension: national health interview survey 2008. Int J Hypertens 2011; 2011: 1-7.
22.De-Sola J, Talledo H, Rubio G, Rodríguez de Fonseca F. Psychological Factors and alcohol Use in Problematic Mobile Phone Use in theSpanish population. Front Psychiatry 2017; 8: 11.
23.Bragazzi NL, Del Puente G. Aproposal for including nomophobia in thenew DSM-V. Psychol Res Behav Manag 2014; 7: 155-60.
24.De-Sola Gutiérrez J, Rodríguez de Fonseca F, Rubio G. Cell-Phone Addiction: AReview. Front Psychiatry 2016; 7: 175.
25.Charlton SG. Driving while conversing: cell phones that distract and passengers who react. Accid Anal Prev 2009; 41: 160-73.
26.White AG, Buboltz W, Igou F. Mobile phone use and sleep quality and length in college students. Int J Human Soc Sci 2011; 1: 5-58.
27.Klein-Murdock K, Horissian M, Crichlow-Ball C. Emerging Adults’ Text Message Use and Sleep Characteristics: AMultimethod, Naturalistic Study. Behav Sleep Med 2016; 15: 1-14.
28.Lemola S, Perkinson-Gloor N, Brand S, Dewald-Kaufmann JF, Grob A. Adolescents’ electronic media use at night, sleep disturbance, and depressive symptoms in thesmartphone age. J Youth Adolesc 2015; 44: 405-18.
29.Arora T, Broglia EL, Neil T, Taheri S. Associations between specific technologies and adolescent sleep quantity, sleep quality, and parasomnias. Sleep Med 2014; 15: 240-7.
30.Chotpitayasunondh V, Douglas KM. How “phubbing” becomes thenorm: Theantecedents and consequences ofsnubbing via smartphone. Comput Hum Behav 2016; 63: 9-18.
31.Karadağ E, Tosuntaş ŞB, Erzen E, Duru P, Bostan N, Şahin BM, et al. Determinants ofphubbing, which is thesum ofmany virtual addictions: astructural equation model. J Behav Addict 2015; 4: 60-74.
32.Franchina V, Vanden Abeele M, van Rooij AJ, Lo Coco G, De Marez L. Fear ofMissing Out as aPredictor ofProblematic Social Media Use and Phubbing Behavior among Flemish Adolescents. Int J Environ Res Public Health 2018; 15: 2319.
33.Vanden Abeele M, Antheunis ML, Schouten AP. Theeffect ofmobile messaging during aconversation on impression formation and interaction quality. Comput Hum Behav 2016; 62: 562-9.
34.Davey S, Davey A, Raghav SK, Singh JV, Singh N, Blachnio A, et al. Predictors and consequences of“Phubbing” among adolescents and youth in India: Animpact evaluation study. J Family Community Med 2018; 25: 35-42.
35.Frumkin H, Jacobson A, Gansler T, Thun MJ. Cellular phones and risk ofbrain tumors. CA Cancer J Clin 2001; 51: 137-41.
36.Jeliński A. Niewidzialne zagrożenie. Sprawy Nauki, 25 September 2016. http://www.sprawynauki.edu.pl/archiwum/dzialy-wyd-elektron/307-ochrona-srodowiska/3415-niewidzialne-zagroenie[Access: 11.01.2019].
37.Nittby H, Brun A, Eberhardt J, Malmgren L, Persson BR, Salford LG. Increased blood–brain barrier permeability in mammalian brain 7 days after exposure to theradiation from aGSM-900 mobile phone. Pathophysiology 2009; 16: 103-12.
38.Mortazavi SMJ, Atefi M, Kholghi F. ThePattern ofMobile Phone Use and Prevalence ofSelf-Reported Symptoms in Elementary and Junior High School Students in Shiraz, Iran. Iran J Med Sci 2011; 36: 96-103.
39.Barth A, Ponocny I, Gnambs T, Winker R. No effects ofshort-term exposure to mobile phone electromagnetic fields on human cognitive performance: ameta-analysis. Bioelectromagnetics 2012; 33: 159-65.
40.Kesari KK, Agarwal A, Henkel R. Radiations and male fertility. Reprod Biol Endocrinol 2018; 16: 118.
41. Birks L, Guxens M, Papadopoulou E, Alexander J, Ballester F, Estarlich M, et al. Maternal cell phone use during pregnancy and child behavioral problems in five birth cohorts. Environ Int 2017; 104: 122-31.
42.Elliott P, Toledano MB, Bennett J, Beale L, de Hoogh K, Best N, et al. Mobile phone base stations and early childhood cancers: case-control study. BMJ 2010; 341: 31-7.
43.Morgan LL, Miller AB, Sasco A, Davis DL. Mobile phone radiation causes brain tumors and should be classified as aprobable human carcinogen (2A) (Review). Int J Oncol 2015; 46: 1865-71.
44.Zych I. „To było szaleństwo”. Narodziny telefonii komórkowej wPolsce. Newsweek Polska, 16 September 2016. https://www.newsweek.pl/styl-zycia/historia-telefonii-komorkowej-gsm-w-polsce-pierwsze-komorki/c166zqf[Access: 12.01.2019].
45.GUS. Informacja osytuacji społeczno-gospodarczej kraju I–III kwartał 2017 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny; 2017, p. 51.
46.PAP. Pierwszy smartfon wwieku 7-8 lat, dziecko korzysta zniego 2,5 h dziennie. Polska Agencja Prasowa, 8 September 2017. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1076514%2Cpierwszy-smartfon-w-wieku-7-8-lat-dziecko-korzysta-z-niego-25-h-dziennie.html[Access: 12.01.2019].
47.Jenaro C, Flores N, Gómez-Vela M, Gonzalez-Gil F, Caballo C. Problematic Internet and cell-phone use: Psychological, behavioral, and health correlates. Addict Res Theory 2007; 15: 309-20.
48.Lu X, Watanabe J, Liu Q, Uji M, Shono M, Kitamura T. Internet and mobile phone text-messaging dependency: Factor structure and correlation with dysphoric mood among Japanese adults. Comput Hum Behav 2011; 27: 1702-9.
49.Leung L. Leisure, boredom, sensation seeking, self-esteem, addiction symptoms and patterns ofcell phone use. In: Konijn EA, Tanis MA, Utzy S, Linden A(eds.). Mediated Interpersonal Communication. Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates; 2007, p. 359-81.
50.Lopez-Fernandez O, Kuss DJ, Romo L, Morvan Y, Kern L, Graziani P, et al. Self-reported dependence on mobile phones in young adults: AEuropean cross-cultural empirical survey. J Behav Addict 2017; 6(2): 168-77.
51.Lopez-Fernandez O, Honrubia-Serrano L, Freixa-Blanxart M, Gibson W. Prevalence ofproblematic mobile phone use in British adolescents. Cyberpsychol Behav Soc Netw 2014; 17(2): 91-8.
52.Mazaheri MA, Najarkolaei FR. Cell phone and Internet addiction among Students in Isfahan University ofMedical Sciences (Iran). J Health Policy Sustain Health 2014; 1: 101-5.
53.Kuss DJ, Kanjo E, Crook-Rumsey M, Kibowski F, Wang GY, Sumich A. Problematic Mobile Phone Use and Addiction Across Generations: theRoles ofPsychopathological Symptoms and Smartphone Use. J Technol Behav Sci 2018; 3: 141-9.
54.Toda M, Monden K, Kubo K, Morimoto K. Mobile phone dependence and health-related lifestyle ofuniversity students. Soc Behav Pers 2006; 34: 1277-84.
55.Igarashi T, Takai J, Yoshida T. Gender differences in social network development via mobile phone text messages: alongitudinal study. J Soc Pers Relat 2005; 22: 691-713.
56.Billieux J, Van Der Linden M, Rochat L. Therole ofimpulsivity in actual and problematic use ofthemobile phone. Appl Cogn Psychol 2008; 22: 1195-210.
57.RSNA Smartphone Addiction Creates Imbalance in Brain. Neuroscience News, 30 November 2017. http://neurosciencenews.com/smartphone-addiction-brain-imbalance-8066/ [Access: 14.01.2019].
58.Wang Y, Zou Z, Song H, Xu X, Wang H, d’Oleire Uquillas F, et al. Altered Gray Matter Volume and White Matter Integrity in College Students with Mobile Phone Dependence. Front Psychol 2016; 7: 597. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.00597.
59.Hopfinger JB, Buonocore MH, Mangun GR. Theneural mechanisms oftop-down attentional control. Nat Neurosci 2000; 3: 284-91.
60.Cui X, Bryant DM, Reiss AL. NIRS-based hyperscanning reveals increased interpersonal coherence in superior frontal cortex during cooperation. Neuroimage 2012; 59: 2430-7.
61.Moreno-López L, Catena A, Fernández-Serrano MJ, Delgado-Rico E, Stamatakis EA, Pérez-García M, et al. Trait impulsivity and prefrontal gray matter reductions in cocaine dependent individuals. Drug Alcohol Depend 2012; 125: 208-14.
62.Grant JE, Potenza MN, Weinstein A, Gorelick DA. Introduction to behavioral addictions. Am J Drug Alcohol Abuse 2010; 36: 233-41.
63.Gindrat AD, Chytiris M, Balerna M, Rouiller EM, Ghosh A. Use-dependent cortical processing from fingertips in touchscreen phone users. Curr Biol 2015; 25: 109-16.
64.Zhang K, Chen C, Lee M. Understanding therole ofmotives in smartphone addiction. In PACIS 2014 Proceedings; 2014. Paper 131.
65.Matar Boumosleh J, Jaalouk D. Depression, anxiety, and smartphone addiction in university students – Across sectional study. PLoS One 2017; 12: e0182239.
66.Tavakolizadeh J, Atarodi A, Ahmadpour S, Pourgheisar A. Theprevalence ofexcessive mobile phone use and its relation with mental health status and demographic factors among thestudents ofGonabad University ofMedical Sciences in 2011-2012. Razavi Int J Med 2014; 2: e15527.10.5812/rijm.15527.
67.Elhai JD, Dvorak RD, Levine JC, Hall BJ. Problematic smartphone use: Aconceptual overview and systematic review ofrelations with anxiety and depression psychopathology. J Affect Disorders 2017; 207: 251-9.
68.Bun Lee E. Too Much Information: Heavy Smartphone and Facebook Utilization by African American Young Adults. J Black Stud 2015; 46: 44-61.
69.Darcin A, Kose S, Noyan C, Nurmedov S, Yılmaz O, Dilbaz N. Smartphone addiction and its relationship with social anxiety and loneliness. Behav Inf Technol 2016; 35: 520-5.
70.Harwood J, Dooley J, Scott A, Joiner R. Constantly connected – Theeffects ofsmart-devices on mental health. Comput Human Behav 2014; 34: 267-72.
71.Lee Y, Chang C, Lin Y, Cheng Z. Thedark side ofsmartphone usage: Psychological traits, compulsive behavior and technostress. Comput Human Behav 2014; 31: 373-83.
72.Babadi-Akashe Z, Eshrat Zamani B, Abedini Y, Akbari H, Hedayati N. TheRelationship between Mental Health and Addiction to Mobile Phones among University Students ofShahrekord, Iran. Addict Health 2014; 6: 93-9.
73.Sanchez Martinez M, Otero A. Factors associated with cell phone use in adolescents in thecommunity ofMadrid (Spain). Cyberpsychol Behav 2009; 12: 131-7.
74.Koivusilta L, Lintonen T, Rimpelä A. Mobile phone use has not replaced smoking in adolescence. British Medical Journal 2003; 326: 161.
75.Koivusilta L, Lintonen T, Rimpelä A. Intensity ofmobile phone use and health compromising behaviours: How is information and communication technology connected to health-related lifestyle in adolescence? Journal ofAdolescence 2005; 28: 35-47.
76.Takao M. Problematic Mobile Phone Use and Big-Five Personality Domains. Indian J Community Med 2014; 39: 111-3.
77.Kuss DJ, Griffiths MD. Online social networking and addiction – areview ofthepsychological literature. Int J Environ Res Public Health 2011; 8: 3528-52.
78.Myrseth H, Tverá R, Hagatun S, Lindgren C. Acomparison ofimpulsivity and sensation seeking in pathological gamblers and skydivers. Scand J Psychol 2012; 53: 340-6.
79.Park N, Hwang Y, Huh E. Exploring problematic mobile phone use: relationships between adolescents’ characteristics and mobile phone addiction. Suntec City: Paper presented at theannual Meeting oftheInternational Communication Association. Suntec Singapore International Convention & Exhibition Centre; 2010.
80.Toda M, Moden K, Kubo K, Morimoto K. Cellular phone dependence tendency offemale university students. Japanese Journal ofHygiene 2004; 59: 383-6.
81.Pawłowska B, Potembska E. Objawy zagrożenia iuzależnienia od telefonu komórkowego mierzonego Kwestionariuszem do Badania Uzależnienia od Telefonu Komórkowego, autorstwa Potembskiej iPawłowskiej umłodzieży polskiej wwieku od 13 do 24 lat. Curr Probl Psychiatry 2011; 12: 443-6.
82.CEZARXV Otym jak smartfon może stać się komputerem. Część 1, czyli jak wyglądał rozwój smartfonów na przestrzeni lat. Dobre Programy Blog, 24 March 2018. https://www.dobreprogramy.pl/O-tym-jak-smartfon-moze-stac-sie-komputerem.-Czesc-1-czyli-jak-wygladal-rozwoj-smartfonow-na-przestrzeni-lat,Blog,87058.html[Access: 15.03.2019].
83.Lin YH, Lin YC, Lee YH, Lin PH, Lin SH, Chang LR, et al. Time distortion associated with smartphone addiction: Identifying smartphone addiction via amobile application (App). J Psychiatr Res 2015; 65: 139-45.
84.http://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/znajdz-osrodek/[Access: 11.01.2019].
85.Kuss DJ. Internet gaming addiction: current perspectives. Psychol Res Behav Manag 2013; 6: 125-37.
86.Grant JE, Potenza MN. Escitalopram treatment ofpathological gambling with co-occurring anxiety: Anopen-label pilot study with double-blind discontinuation. Int Clin Psychopharm 2006; 21: 203-9.
87.Alavi SS, Maracy MR, Jannatifard F, Eslami M. Theeffect ofpsychiatric symptoms on theinternet addiction disorder in Isfahan’s University students. J Res Med Sci 2011; 16: 793-800.
88.Li M, Jiang X, Ren Y. Mediator effects ofpositive emotions on social support and depression among adolescents suffering from mobile phone addiction. Psychiat Danub 2017; 29: 207-13.
89.Young KS. Treatment Outcomes with Internet Addicts. CyberPsychol Behav 2007; 10: 671-9.
90.Billieux J, Maurage P, Lopez-Fernandez O, Kuss DJ, Griffiths MD. Can disordered mobile phone use be considered abehavioral addiction? Anupdate on current evidence and acomprehensive model for future research. Current Addiction Reports 2015; 2: 156-62.
91.Goodman MD. Addiction: Definition and implications. Br J Addiction 1990; 85: 1403-8.
92.Kardefelt-Winther D, Heeren A, Schimmenti A, van Rooij A, Maurage P, Carras M, et al. How can we conceptualize behavioural addiction without pathologizing common behaviours. Addiction 2017; 112: 1709-15.
93.Bian M, Leung L. Linking loneliness, shyness, smartphone addiction symptoms, and patterns ofsmartphone use to social capital. Soc Sci Comput Rev 2015; 33: 61-79.
94.Carbonell X, Panova T. Acritical consideration ofsocial networking sites’ addiction potential. Addict Res Theory 2017; 25: 48-57.
95.Choliz M. Mobile phone addiction: Apoint ofissue. Addiction 2010; 105: 373-4.
96.Lin YH, Chang LR, Lee YH, Tseng HW, Kuo TBJ, Chen SH. Development and validation oftheSmartphone Addiction Inventory (SPAI). PLoS One 2014; 9: e98312.
97.Kim D, Lee Y, Lee J, Nam JK, Chung Y. Development ofKorean Smartphone Addiction Proneness Scale for youth. PLoS One 2014; 9(5): e97920.
98.Körmendi A, Brutóczki Z, Végh BP, Székely R. Smartphone use can be addictive? Acase report. J Behav Addict 2016; 5(3): 548-52.
99.Thomée S, Dellve L, Harenstam A, Hagberg M. Perceived connections between information and communication technology use and mental symptoms among young adults – Aqualitative study. BMC Public Health 2010; 10: 66.
100.Billieux J, Schimmenti A, Khazaal Y, Maurage P, Heeren A. Are we overpathologizing everyday life? Atenable blueprint for behavioral addiction research. J Behav Addict 2015; 4: 119-23.
101.Thomée S, Härenstam A, Hagberg M. Mobile phone use and stress, sleep disturbances, and symptoms ofdepression among young adults – Aprospective cohort study. BMC Public Health 2011; 11: 66.
102.Panova T, Carbonell X. Is smartphone addiction really anaddiction? J Behav Addict 2018; 7: 252-9.
This is an Open Access journal distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND) (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode), allowing third parties to download and share its works but not commercially purposes or to create derivative works.
